Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

 

 

 

 

---

49 

                                                          

3.7-Jadval  

Turli avtomashinalardan ajralib chiquvchi gazlarda uglerod oksidining  

termokatalitik va optik usullar bilan aniqlash natijalari (n=5, p=95) 

Avtomobillar 

markasi 

Oktan 

benzinining 

markasi 

Aniqlangan uglevodorod, % (ob) 

Termokatalitik usul bilan 

Optik usul bilan 

x±Δx 

Sn*10

2 

x±Δx 

Sn*10

2

 

Damas  

93 

0,12±0,03 

0,6 

1,1±0,03 

0,8 

Neksiya  

93 

0,9±0,03 

0,45 

0,8±0,02 

0,4 

Jiguli 2101 

93 

1,7±0,04 

0,4 

1,7±0,03 

0,6 

Moskvich 

– 

412 

93 

2,7±0,03 

0,8 

2,9±0,05 

0,4 

GAZ – 24 

76 

2,0±0,03 

0,5 

2,1±0,02 

0,7 

LAZ avtobusi 

76 

3,4±0,05 

0,7 

3,5±0,04 

0,8 

Zil - 134 

76 

3,1±0,04 

0,5 

3,1±0,04 

0,6 

 

3.8-Jadval  

«Jiguli» markali mashinadan muayyan masofani bosgach ajralib chiqqan gazlar 

tarkibida uglerod oksidining miqdorini aniqlash natijalari. 

 

Motorning 

ishlaganidan 

co’ng ming km 

Aniqlangan uglerod oksidining miqdori, % (ob) 

Termokatalitik usul bilan 

Optik usul bilan 

x±Δx 

Sn*10

2 

x±Δx 

Sn*10

2

 

34 

2,2±0,043 

0,3 

2,1±0,04 

0,6 

298 

2,6±0,05 

0,5 

2,5±0,03 

0,4 

350 kapital 

remontdan  

so’ng 

3,1±0,05 

0,6 

3,4±0,03 

0,5 

 

 

 

---

3.4.Atmosfera havosining ifloslanish darajasini inson salomatligiga ta’siri 

Yer  yuzida,  biosferada  yashaydigan  barcha  tirik  jonzotlar  uchun  havo  eng  asosiy 

omil  hisoblanadi.  Inson  bir  kecha-kunduzda  o’rtacha  25  kg  havoni  nafas  organlari 

orqali oladi. Odam  oziqasiz 5 kun yashashi mumkin, havosiz 5 minutdan ko’p yashay 

olmaydi.  Bir  sutkada  odam  o’rtacha  hisobda  1  kg  gacha  oziqa  istemol  qiladi,  35 

litrgacha suv va havodan 25 kg kislorod oladi. Havo inson hayoti uchun eng muhim 

omildir. Nafas olayotgan havo ma’lum sanitary talablarga javob berishi lozim, yo’qsa 

og’ir kasalliklarga olib keladi. Havoning tarkibida 21%  atrofida kislarod bo’ladi, ana 

shu gaz miqdorining kamayib ketishi yoki o’ta yuqori bo’lishi ham turli halokatlarga 

olib  kelishi  mumkin.Tabiatdagi  eng  buyuk  muvozanat  Yer  sharining  barcha 

hududlarida kislorodning mo’tadillashtirib turishidir. Agar kislorodning miqdori 25% 

ga  yetsa  daraxtlar  va  yog’och  mahsulotlar  yomg’irda  yona  boshlaydi  yoki  uning 

miqdori 10% ga tushib qolsa hech qanday olov  yoqishni imkoniyati bo’lmaydi.                                                            

 Havo tarkibida 78.09 % azot moddasi bo’lib, azot hayotning asosini tashkil etadi. 

Bu  tiriklik  uchun  o’ta  zarur  elementlardan  biri  hisoblanadi.  Havodagi  karbonat 

angidrid gazi 0,03% atrofida bo’lib, bu ham o’z navbatida fotosintez jaroyoni uchun 

asosiy  omil  hisoblanib,  energiyani  to’plashda  muhim  ahamyat  kasb  etadi.  Shunday 

qilib  yuqorida  qayd  etilgan  moddalar    yer  sharining  barcha  joylarida  qariyb  bir  xil 

holatda  uchrashi  tabiatni  buyuk  yaratuvchi  ekanligiga  yana  bir  karra  iqror 

bo’lishimizga sabab bo’ladi.  

Atmosfera  havosi  barcha  tirik  organizmlarni  kosmik  nurlardan  va  kosmik 

asteroitlar  hujumidan  himoya  qiladi  hamda  sayyoramizdagi  issiqlikni  barcha  tirik 

jonzotlar  uchun  zarur  bo’lgan  me’yorda  saqlaydi.  Agar  havo  qatlami  bo’lmaganda 

edi, yer  yuzasi  harorati kunduzi  +100 

0

S,  kechasi  esa  -100 

0

S bo’lar edi. Atmosfera  

havosining tashqi ta’siri, ya’ni kosmik changlar, meteoritlar va quyoshdan keladigan 

ultrabinafsha  nurlarini  birinchi  navbatda  qaytaradigan  shunday  qobiq  borki,  u  azon 

qatlami  deb  ataladi.  Azon  qatlamiga  bo’ladigan  ichki  ta’sirlarga  insonning  faoliyati 

kuchli tasir etmoqda. Kosmik parvozlar, reaktiv samolyotlar parvozi, avtomobillar va 

---

51