Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

53 

 
 
53 
Biz bilamizki, odam organizmi to’xtovsiz ravishda tashqaridan havo qabul qilib 
turadi . Agar kishi har xil zaharli moddalar bilan iflaslangan havoni qabul qilsa, u 
o’zida zaharli moddalarni akkumulyatsiya qiladi. Oqibatda kishi organizmida avvalo 
immunitet xususiyati pasayadi. Keyinchalik esa har xil kasalliklarga chalinadi. 
Dastavval kishining boshi og’riydi, ko’ngli ayniydi, dinkasi qurib ish qobiliyati 
susayadi. Ayniqsa, havo shamolsiz, g’uborli, tumanli bo’lganda ifloslangan havo 
kishiga yomon ta’sir ko’rsatadi. Bunga ko’lab misollar keltirish mumkin. 1984 yilda 
Hindistondagi Bhopal shahrida Amerika kompaniyasining kimyo zavodida avariya 
natijasida 1500 kishi halok bo’ldi. 200 mingga yaqin kishining ko’zi ko’r va boshqa 
kasalliklarga yo’liqdi. Bunday noxush halokatlar sayyoramizning turli hududlarida 
ko’plab takrorlanib turadi. Ifloslangan havo insonning nafas olish organlariga, 
ulardan qon va qon aylanish sistemasi orqali tanasining hamma a’zolariga tarqalib, 
undagi organlarni kasallikka chalintiradi.
Shunday qilib, atmosfera havosining toza bo’lishi barcha tirik organizmlarning 
va xususan insonning yashshi uchun muhim ahamiyatga ega ekan, uning 
ifloslanishining oldini olish choralarini ko’rish nafaqat soha mutaxassislarining ishi, 
balki u barchamizning muqaddas burchimizdir.
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

54 

 
 
54 
X U L O S A L A R 
Samarqand shahri atmosfera havosining ifloslanish darajasini o’rganishda 
adabiyotlar asosida tahlil qilib o’rganib, quyidagi xulosalarni oldik: 
1. Adabiyotlarda Samarqand shahri tozaligi va atmosfera havosining ifloslanish 
darajasi bo’yicha 1998 yilda is gazining miqdori 2,22% ni tashkil etgan. Bu 
ko’rsatkich ruxsat etilgan miqdordan (REM) 1,8 marta ortiqdir va CO gazi – o’rtacha 
2,09%ni tashkil etgan. 
Dahbed va Rudaki ko’chalarining va Registon va Toshkent ko’chalarining 
kesishgan joylarida (5,6 mg/m
3
) hamda Beruniy va A.Ikromov ko’chalari 
kesishmalarida (4,5 mg/m
3
) ko’pdir. Bu ko’chalarda avtomobillar qatnovining 
ko’pligi sababli CO gazi yuqori. A.Temur va Gagarin ko’chalarida mashinalar qatnovi 
kamligi CO gazi nisbatan kamroq. Yengil avtomobillar Samarqand shahrida 1990 
yilda 3700 ta bo’lgan bo’lsa, 2014 yilga kelib 201 ming 523 taga etgan.
2.Atmosfera havosining ifloslanishi bo’yicha eng havfli zona bu avtostansiya 
atrofi; o’rta havfli zona Dahbed va Rudaki ko’chalari kesishgan hudud; havfli zona 
«G’isht» va «Alpomish» hamda kimyogarlar shaharchasi atrofidagi hudud; kam 
hatarli hudud bu universitet hiyoboni atrofidagi hudud va xatarsiz hudud bu shahar 
tashqarisidagi Ohalik tog’ oldi hududi ekanligi ko’rsatilgan. 
Samarqand shahrining katta sanoat zonalarida: Alpomish, Chinni zavodi va 
Kimyo kombinati maydonlarida is gazining miqdori Kimyo kombinati maydonida 
ko’pligi (11-13 mg/m
3
) va Chinni zavodi havosida kamligi (6,5-8,0 mg/m
3
) qayd 
etildi. Kimyo zavodi atrofidagi CO miqdorining ko’pligi sababi zavod sexlarida 
kimyoviy moddalarning ishlab chiqarilishi va chang ushlagichlarning maromida 
ishlamasligi yoki ta’mir talab qilishidir. 
3.Turli markali (damas, neksiya, jiguli, moskvich-412, GAZ, LAZ, Zil) 
avtomashinalar oktan benzini (93-76) bilan harakatlanganda ajralib chiqqan gazlardan 
is gazining miqdori yoqilg’ining tarkibi va tabiati, motorning ishlash rejimi va va 

---