Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

51 

 
 
51 
bashqa 
manbalardan 
chiqayotgan 
gazlar, 
ayniqsa 
sovutish 
(xolodilnik, 
kondisionerlar) tizimlarida foydlanilayotgan freon gazi azon qatlamining 
yemirilishiga hamda hosil bo’lgan aon tuynuklarining kengayishiga kuchli ta’sir 
ko’rsatmoqda. Masalan Afrikaning ayrim davlatlarida va Antarktidada azon 
tuynuklari paydo bo’lgan. Ushbu tuynuklar kundan-kunga kengaymoqda. Atmosfera 
havosining ifloslanishi va azon qatlamining yemirilishi sayyoramizni katta halokatli 
holatlarga olib borishi mumkin. Shunung uchun atmosfera havosining musaffoligi 
uchun qayg’urish har bir insonning muqaddas vazifasi bo’lishi shart.
Shuni aytish lozimki, atmosfera havosining ifloslanishi urbanizasiya va 
demografik holatlrning kuchaygan bir paytda yanada oshmoqda. Mutaxassislar hisob-
kitobida asosan keying yuz yil davomida inson faqat yonilg’I hisobiga 400 mlrd. 
tonnadan ortiq is gazi chiqargan.
O’zbekistonda keyingi 15 yil davomida atmosferaga sanoat chiqindilarini 
chiqarilishi 12 marotabaga oshgan. So’nggi 15-20 yil ichida Respublikamizda ishlab 
chiqarish oshgan va atmosferaga zararli chiqindilar tashlash hajmi ancha oshib ketdi. 
Bu moddalarning miqdori 1970 yilda 1,5 mln. tonnani tashkil etgan bo’lsa, 1996 
yilga kelib 1,8 mln. tonnaga yetgan. Mutaxassislarning hisob-kitoblariga qaraganda 
Respubliamizda har yili atmosferaga 4 mln. tonnaga yaqin zararli chiqindilar 
chiqarilmoqda. Agar jami chiqindilarni 100% deb olsak, shundan 50% ga yaqini 
uglerod oksidi, 15% uglevodorod chiqindilari, 14% oltingugurt qo’sh oksidlari, 9% 
azot oksidi, 8% qattiq chiqindlar va 4% ga yaqinini boshqa turli xil zaharli moddalar 
tashkil qiladi. 
Atmosfera havosini ifloslantiruvchi asosiy manba bu transport vositalari bo’lib, 
avtomobillar 200 xildan ziyod konserogen moddalar va zaharli gazlarni atmosfera 
havosiga chiqaradi. O’zbekiston bo’yicha 1998 yilda havoga chiqarilgan zaharli 
moddalarning 70% ga yaqini transport vositalariga to’g’ri kelgan. Samarqand va 
boshqa shaharlarning atmosferasi ifloslanishning 80% ga yaqini avtomobillardan 

---