Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Биринчи сигнал тизими
- Биринчи сигнал системасига ешитиладиган 
сўзлардан ташқари борлиқнинг ҳамма сигналлари киради, яъни ёруғлик, ранг, 
хилма-хил товушлар, шовқинлар, ҳидлар, овқат таъми, иссиқ, совуқ, оғриқ, 
предметларнинг фазодаги ҳолати, характери ва бошқалар киради. Академик 
И.А. Павлов биринчи сигнал системаси тушунчасини биринчи бўлиб 1932-
йилда таклиф қилган. Биринчи сигнал системасида борлиқ сезиш орқали аниқ 
образларда бевосита қабул қилинади. Одамда биринчи сигнал системаси 
иккинчи сигнал системси билан доимо ҳамкорликда бўлади. 
Вегетатив нерв системаси
- нерв системасининг бир қстни, қон айла-
ниш, нафас, олиш, ажралиш, овқат ҳазм қилиш, моддалар алмашинуви, ўсиш ва 
ривожланиш, организм ички муҳитини бир хил сақлаш ва ноқулай муҳит 
шароитларига мослашиш жараёнларини бошқаради. ВНТ анатомик ва функ-
ционал жиҳатдан симпатик, парасимпатик ҳамда метасимпатик қисмларга 
бўлинади. 
Вена
- (лат. vena - қон томири) - тўқима ва органлардан карбонат анги-
дрид, моддалар алмашинув маҳсулотлари, гормонлар ва бошқа модлаларга бой
веноз қонни ўнг юрак бўлмасига олиб келувчи қон томирлар. Бундан ўпка 
веналари истиснодир, чунки чап юрак бўлмасига келиб кирадиган бу томирлар 
юракка қон олиб келганлиги учун шундай номлансада, аммо улар орқали 

---

218 
ўпкада О
2
га тўйинган артериал қон оқади. 
Вестибуляр аппарат
(лат. vestibulum - эшик олди, кириш жойи) - ички 
қулоғда жойлашган рецептор орган, бош ва тананинг бўшлиқдаги ҳолатини 
ҳамда тана ҳаракатини йўналишини сезади. 
Гемоглобин
- эритроцитларда мавжуд бўлган оқсил, кислородни ўпка-
дан тўқималарга ташишни амалга оширади ва карбонат ангидридни тўқима-
лардан ўпкага ташилишида иштирок этади. Таркибида темир атоми бўлган гем 
молекуласи кислород молекуласини бириктиради ва бера олади. Катта ёшдаги 
кишилар қонида ўрта ҳисоб билан 14-15 г % гемоглобин бор (эркакларда 13,5-
16,2 г % гемоглобин эритроцитларга қизил ранг беради.