Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Қизилўнгач
девори 3 қаватдан: ички шиллиқ, ўрта-мускул ва ташқи -
бириктирувчи тўқима қаватларидан иборат. Қизилўнгачга тушган овқат ҳеч 
қандай ўзгаришга учрамайди. Овқат луқмаси қизилўнгачда шилимшиқ билан 
ўралади ва учта жойдан устки, ўрта ва пастки жойлардан ўтади. 
Овқатнинг меъдада ҳазм бўлиши 
 
Меъда овқат ҳазм қилиш каналининг кенгайган қисми бўлиб, катта 
одамда ноксимон шаклга эга. Меъданинг кириш ва чиқиш жойи, туби ва катта, 
кичик айланаси фарқ қилинади. Катта одамда бир суткада 1,5-2 дм3 меъда 
шираси ишлаб чиқарилади. Меъда ширасининг 99-99,5% сув, 0,3-0,4% органик 
моддалар ва тузлардан иборат. Меъда шираси кислоталилик хусусиятига эга 
бўлиб, таркибида 0,3-0,4% хлорид кислота бор рН-2,5 га тенг. Пепсин, липаза 
ошқозон ширасининг асосий ферментларидан ҳисобланиб, пепсин оқсилларни 
албумин, пептонларга, амилаза эса емулсияланган ёғларни парчалайди. 
Турли овқат моддаларига турли миқдорда меъда шираси ажралади. Меъда 
ширасининг ажралиши нерв ва нерв-гуморал йўл билан бошқарилади. Нерв 
йўли билан бошқарилиш шартсиз ва шартли рефлекслар асосида амалга ошади. 
Овқат оғизга тушганидан сўнг, оғиздаги рецепторлар таъсирланиб, таъсир 
марказга интилувчи нервлар орқали узунчоқ мияга, у ердан меъда безларига 
бориб, меъдадан шартсиз рефлекс асосида шира ажрала бошлайди. Меъда 
шираси нерв-гуморал йўл билан ажралганда, овқат таркибидаги моддалар қонга 
сўрилади ва қон орқали меъда безларига тушиб, безлар фаолиятини 
кучайтиради. Овқатлангандан 20-30 дақиқадан сўнг меъда тўлқинсимон 
қисқара бошлайди, овқат меъда шираси билан аралашади. 
Катта одамда овқат 3-4 соатдан сўнг меМадан ўникки бармоқ ичакка 
ўтади. Сут ва сутли овқатлар меъдадан ингичка ичакка тез ўтади. 
Ингичка ичакда овқат ҳазм бўлиши.
Ингичка ичакнинг узунлиги катта 
одамда 6-7 м, диаметри 2,5 см. Ингичка ичак ўникки бармоқ ичак (узунлиги 20 
см), оч ичак ва ёнбош ичакларга бўлинади. Ингичка ичакнинг шиллиқ қаватида 
жуда кўп миқдорда сўрғичлар (ворсинкалар) жойлашган, ана шу ворсинкалар 
ҳисобига ингичка ичакнинг юзаси 8 марта ортиб, 40 м2 га этади. ўн икки 
бармоқ ичакда овқат ўт суюқлиғи ва меъда ости бези шираси ҳамда ўникки 

---

145 
бармоқ ичак деворларида ишланиб чиққан ичак шираси таъсирида кимёвий 
парчаланади. Ичак ширасининг 99-99,5% сув, қолган қисми органик моддалар, 
турли хил ферментлар ва тузлардан иборат. Ичак шираси таркибида 
ферментлардан трипсин, ентерокиназа, липаза ва амилаза ферментлари ва 
турли тузлар бўлади. Овқат асосан ингичка ичак деворларидаги шиллиқ қаватга 
тегиб парчаланади. Бир кеча-кундузда 1-1,5 1 шира ишланиб чиқади. Ичак 
шираси ишқорий хусусиятга эга.