Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Қоринмускуллари.
Қорин бўшлиғини ўраб турадиган деворлар қорин-
нинг ташқи мускули, ички қийшиқ мускули, кўндаланг тўғри мускулларидан 
иборат. 
Қорин бўшлиғининг пастки девори ёки кичик чаноқ туби ҳам мускул-
лардан ташкил топган бўлиб, оралиқ деб аталади. Оралиқ қорин бўшлиғидаги 
органларни паст томонлан тутиб туради ва шу билан бир вақтда орқа тэшик 
ҳамда сийдик-таносил аппаратининг сфмктери вазифасини бажаради. 
Қўл-оёқ мускуллари.
Қўл мускуллари орасида елка камари мускуллари 
ва эркин қўл мускуллари тафовут қилинади. Елка камари мускуллари 
жумласига: делтасимон, ўқ усти, ўқ ости ва курак ости мускуллари киради. 
Эркин қўл мускулларига елка, билак ва қўл панжаси мускуллари киради. 
Оёқ мускуллари.
Оёқ мускуллари жумласига чаноқ мускуллари ва 
эркин оёқ мускуллари киради. Эркин оёқ мускулларига сон, олдинги катта бол-
дир ва орқа кичик болдир мускуллари киради. 
Оёқ панжаси мускуллари.
Булар оёқ панжасининг орқа ва таг мускул-

---

136 
ларига бўлинади. Оёқ панжаси тагининг ҳамниа мускуллари зич фасция билан 
қопланган. Улар оёқ панжаси суяк-мускул скелетини гумбазсимон ҳолатда 
ушлаб туради. 
Мускулларнинг иши.
Мускулларнинг кучи толаларининг кўндаланг 
кесимига, кўп-озлигига боғлиқ. Мускулнинг ҳар бир сантиметри ўрта ҳисобда 
10 кг юк кўтаради. Уларнинг иши нерв системасининг қўзғалувчанлигига, машқ 
қилишига,ташқи шароитга боғлиқ, мунтазам равишда машқ қилиб турган одам-
нинг мускуллари бақувват бўлади, қон томирлар билан яхши таъминланади, 
организмда энергия ва моддалар алмашинуви кучаяди. 
Мускуллар эгилувчан, бир оз ёпишқоқ бўлиб, ташқи муҳит таъсирида 
чўзилади ёки қисқаради. Қисқарганда бўғимларда ҳаракат вужудга келади. 
Мускуллар бўғимдан ўтишига қараб бир бўғимли (масалан, делтасимон мускул) 
ва кўп бўғимли (масалан, бармоқларни букувчи чуқур мускул) бўлади. 
Мускуллар бўғимлардаги ҳаракатда иштирок этишига қараб, синергист ва 
антагонист мускулларга бўлинади. Синергист мускуллар қисқарганда умумий 
ҳаракат вужудга келади. Масалан, елка, билак ва елканинг икки бошли мускул-
лари қисқарганда тирсак бўғимида букиш ҳаракати содир бўлади. Антагонист 
мускуллар қисқарганда қарама-қарши ҳаракатлар вужудга келади. Масалан, 
елка, елка-билак ва елканинг икки бошли мускулларига елканинг уч бошли 
мускули антагонистдир. У қисқарса, тирсак бўғимида ёзиш ҳаракати содир 
бўлади. 
Мускуллар суякларни ҳаракатлантиришда ричаг қонуни асосида таъсир 
этади. Масалан, биринчи тартиб, яъни мувозанат ричагида таянч нуқта ўртада, 
мускулнинг тортиш ва оғирлик кучи икки четда, уларнинг елкаси ва йўналиши 
бир хил бўлади. Масалан. энса-атлант бўғимида калла мувозанатининг сақла-
ниши. Бурчагида таянч нуқта ўртада бўлиб, калла юз қисмининг вазни олдинги 
елкада, энсага бириккан мускулларнинг тортиш кучи орқада, буларнинг елкаси 
бир-бирига тенг бўлади. Бундай ричагда нормал мувозанат сақланади. Иккинчи 
тартиб ричаг куч ричаги дейилади, бунда таянч нуқта четда, оғирлик кучи 
ўртада бўлади. Мускулнинг тортиш кучи иккинчи четда бўлиб, елкаси узун. Бу 
ричагда қатнашувчи мускулларнинг елкаси узун бўлгани учун кучли иш 
бажарилади. 
Учинчи тартиб ричагда ҳам таянч нуқта четда бўлади, лекин оғирлик 
кучи иккинчи четда бўлиб, елкаси мускул тортиш кучининг елкасидан бир 
нечта марта узун. Мускулнинг тортиш кучи ўртада бўлиб, елкаси жуда қисқа. 
Бундай ричагда кенг қулочли тез ҳаракатлар бажарилади. Масалан, тирсак 
бўғимида қўлни букиб, паҳжада юк кўтариш.