Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Лимб системаси.
Лимб системаси тузилмасига катта ярим шарларнинг 
мадиал юзасида жойлашагн гипокамп, бел пуштаси, гипоталамуснинг мамил-
ляр танаси, тўсиғи, бодомсимон ядролар киради ва ҳоказо. 
Турли ҳис-ҳаяжон (қўрқиш, ҳурсандлик, очлик, тўқлик, ғазаб ва 
бошқалар) фақат лимб системасига эмас, балки бош миянинг катта ярим шар-
лари пўстлоғи тузилмаларига ҳам боғлиқ. Лимб системасининг функциялари 
жуда мураккаб ва турли туман бўлиб, одамнинг, ташқи муҳитнинг доимо 
ўзгариб турадиган шароитига мослашувини таъминлашда, ҳулқ-атвор, ҳис-
ҳаяжон хотиранинг шаклланишида муҳим рол ўйнайди, овқат ейиш, суюқлик 
ичиш, авлодни давом эттириш, ўз-ўзини ҳимоя қилиш сингари ҳаётий муҳим 
эҳтиёжларни қондиришга хос майл-истаклар шаклланади. Бола ўсиб 
ривожлангани сари унинг ҳис-ҳаяжони, ҳулқ атвори тобора кўпроқ онгга 
бўйсунади. Лимб системаси ўқитиш жараёнида бевосита иштирок этади, чунки 
у идрок қилишни, диққат ва хотирани таъминлайди. Бу даставвал гиппокамп ва 
бодомчасимон танага тааллуқли, улар ахборотнинг вақтинча омбори ҳисоб-
ланади. 
Лимб системаси одам ҳулқ-атвор хусусиятларини ва унинг реактивлигини, 
яъни бирор хилдаги жавоб реакцияларини белгилайди. Бу системада ўзгариш-
лар содир бўлганда, одамнинг ҳатти-ҳаракати пойма-пой бўлиб қолади, овқатга 
нисбатан муносабати ҳам ўзгариб қолади. 
Лимб системаси фаолиятини бош мия пўстлоғи, асосан пешона бўлими 
идора қилиб туради. Айни вақтда пўстлоқ ости тузилмалари катта ярим шарлар 
пўстлоғи тонусини оширади, ҳис-ҳаяжонга замин яратади, идрок қилиш, тафа-
ккур рағбатланади, ишчанлик ортади. 

---

85 
Ретикуляр формация ва унинг аҳамияти 
 
Ретикуляр формация йирик нерв ҳужайралари чигали ва тўридан иборат 
бўлиб, жуда кўп синапсларга эга бўлган ҳужайралардир. Ретикуляр формация 
ҳужайралари орқа мия бўйин қисмининг ён ва орқа шохлари орасидан бош-
ланиб, узунчоқ мия ва Варолий кўпригида кўпаяди. Ретикуляр формацияга 
оралиқ миячага хос бўлмаган ядролар ҳам киради. 
Ретикуляр формация унча қўзғалувчан эмас. Ҳужайралари мия сопида тўр 
шаклида жойлашган, катта яримшарлар пўстлоғи, пўстлоқ ости қисмлар оралиқ 
мия, мияча, орқа мияга мосланувчи трофик таъсир этади. Ретикуляр формация 
ухлашда, уйғонишда ва бошқа ҳис-ҳаяжонли жараёнларда иштирок этади. 
Ретикуляр формация ҳаётий зарур нерв марказлари: нафас олиш, юрак қон 
томирлар системаси, овқат ҳазм қилиш, йўтал, акса уриш, вестибуляр ва 
эшитиш нерв марказлари бўлиб, бутун ички органлар ишини бошқариб туради. 
Масалан, ҳайволарда ретикуляр формация ҳужайралари қўзғатилса, ухлаган 
ҳайвон уйғонади, агар улар олиб ташланса, ҳайвон уйқуга кетади ва ҳоказо.