Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

калорик 
еквиваленти 
дейилади. Ютилган кислород ва ажратилган карбонат ангидрид 
миқдорини аниқлаш учун икки хилдаги респирасион камералардан 
фойдаланилади. 
1.
Герметик – берк ҳолатда ишлайдиган камералар. 
2.
Атмосфера ҳавоси билан туташ ҳолатда ишлайдиган камералар. 
1.Герметик берк ҳолатда ишлайдиган респирасион камералар қопқоқли, 
қўш қаватли метал камера бўлиб, қопқоқдан камера ичкарисига тажриба 
ҳайвони киритилади. Қопқоқ герметик қилиб беркитилади, камера ичидаги 
ҳаво бир маромда насос ѐрдамида сўрилиб, камерада босим пасайиши билан 
газометр ишга тушади ва камерага ташқаридан ҳаво киради. Демак 
камерадаги шу ҳаво таркибидаги кислород миқдорини тажрибадан олдинги 
ва кейинги кислород миқдори қайд қилиниб, сарф бўлган кислород миқдори 
аниқланади. 
2. Ташқи атмосфера ҳавоси билан туташ ишлайдиган камералар 
тузилиши билан фарқ қилиб, уларнинг ичидан ташқарига ва ташқаридан 
ичкарига ҳаво насос ѐрдамида ҳайдалиб турилади. Ҳайдалган ҳаво миқдори 
газ соатларида қайд қилиниб, бир қанча мосламалар ѐрдамида камерага 
кирган ва чиққан газ миқдори аниқланиб, истемол қилинган кислород ва 
ажралган карбонат ангидрид миқдори аниқланади. 
Бундан ташқари қисқа вақт давомида олинган кислород
ва чиқарилган 
карбонат ангидрид миқдорини махсус нафас ниқоблари ѐрдамида 
аниқланади. Бунинг учун нафас ниқоби ҳайвонининг тумшуғига кийгизилиб, 
резина най орқали резина халтага йиғилиб текширилади. Шу вақтнинг ўзида 

---

148 
атмосфера ҳавосининг таркиби ўрганилиб, йиғиб олинган ҳавонинг умумий 
миқдорига солиштирилиб кислород ва карбанат ангидрид миқдорининг 
тафовути аниқланади. Демак, бу пайтда ҳайвон нафасга олган кислород ва 
чиқарилган карбонад ангидрид миқдори аниқланади. 
Воситасиз ва воситали калориметрия усуллари ѐрдамида олинган 
маълумотлар ҳамма вақт ҳам ҳақиқатга тўғри келавермайди. Масалан: 
организмда анаероб жараѐнлар кучайганида, ички резерв кислород 
оксидланиш учун сарфланганида, синтезланиш жараѐнлари кучайганида 
олинган калориметрик маълумотлар тахминий бўлади. Калориметрик 
усулдан ташқари ҳайвон маълум расион билан боқилганида тирик вазнининг 
ошиши ѐки камайиши, организмда ѐғлар, оқсиллар ва сувлар миқдороини 
ўзгаришига қараб организмда моддалар алмашинувининг шиддати тўғрисида 
хулоса қилса бўлади. 
Организмда органик моддалардан қайси бири парчаланаѐтганини нафас 
коеффисиентига қараб билса бўлади. чунки организмда ютилаѐтган кислород 
ва чиқарилаѐтган карбонат ангидрид ҳамда ҳосил бўлган енергия 
парчаланаѐтган органик моддаларнинг турига боғлиқ.