Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

Углеводлар алмашинуви ва унинг бошқарилиши.
Оқсил ва ѐғ 
алмашини-шига ўхшаш углеводлар ҳар хил полисахаридлар, дисахаридлар, 
моносахаридлар сифатида олинади. Лекин ҳазм системасида қонга фақат 
моносахаридлар ҳолати-да сўрилади. Айниқса глюкозани қон орқали барча 
организм тўқима ҳужайра-ларига тарқалиб, шу билан бирга асосан жигарга 
боради ва углеводни жигарда гликогенга синтезланиши содир бўлади. 
Шунинг учун қанча кўп углевод истеъмол қилинса ҳам қонда, ҳужайра ва 
тўқималарда углеводларнинг сақланиш консентрасияси доимо бир хил 
бўлади, кавш қайтарувчи ҳайвонлар қонида 40-60 мг гача глюкоза бўлади. 
Лекин углеводларни кўп қисми гликоген ҳолатида 2-8% жигарда, 0,5% 
мускулда тўпланади (вазнига нисбатан) ва шу гликоген ҳолатида сақланган 
углеводлар организм еҳтиѐжи учун енергия материали сифатида сарфланади. 
Углеводларнинг организм учун фойдаси ҳар томонлама кўп бўлгани 
билан ундан енергия манбаи сифатида фойдаланилади. Углеводлар енг осон 
йўл билан Н
2
О ва СО
2
парчаланиб енергия беради ѐки ҳазм системасида 
парчаланиб глюкоза ҳосил қилиб, гликогенга айланади. Ҳозир дарс вақтида 
ақлий меҳнат қилаяпмиз, мияга енергия материали углевод ҳисобига 
берилаяпти (Агар спорт майдонида чопсангиз мускуллар учун зарур 
енергияни асосий манбаи мускул гликогени ѐки организмни глюкозаси) ва 
тез енергия олинади. Шунинг учун тўқималарида ва қонда углеводларнинг 
консентрасияси бир хил. 
Углевод алмашинувида глюкозани гликогенга айланиши ѐки 
гликогенни глюкозага айланиб туриши учун жигар асосий ўрин егаллайди. 
Агар жигарда дар-воза венаси орқали оз миқдорда глюкоза келаѐтган бўлса, 
жигар ўзидаги глико-генни глюкозага айлантириб қонга чиқариб туради ѐки 
углевод доимийлигини сақлайди ва аксинча дарвоза венасига сўрилиб, кўп 
миқдорда глюкоза келса жигарни гликоген синтез қилиш хусусияти кучаяди. 
Углеводлар алмашиниши борасида ҳайвонлар организми ҳар хил 
имкониятларга ега. Айниқса кавш қайтарувчилар организмидаги қонда 
глюкоза сақланиш консентрасияси ва гликогенни глюкозага айланиб туриши 
вақти-вақти билан ўзгариб туради. Жигарда гликогенни глюкозага айланиши 
организмни физиологик ҳолатига боғлиқ, айниқса сут бериш, бола туғиш 

---

144 
шароитига боғлиқ. Баъзи сут маҳсулоти кўп бўлган ҳайвонлар қонида 
глюкоза кўпайиб сийдик билан ажралади -