Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

Катта қоринда углеводлар
, яъни клетчатканинг ҳазмланиши 
юзага келиб, у мураккаб полисахариддир. Кавш қайтарувчи ҳайвонлар 
ейдиган ўсимлик озиқалари 40 – 50% ни клетчатка ташкил етади. Овкат ҳазм 
қилиш жараѐнида қатнашадиган ширанинг таркибида клетчаткани 
парчалайдиган ферментлар йўқ бўлсада, лекин полисахаридларнинг 
ўзлаштирилиши юзага келади. Ҳазм системасида ҳазм бўладиган 
клетчатканинг 80% ни селлюлозани парчаловчи бактериялар иштирокида 
катта қоринда парчаланиши юзага келади. Клетчатка полисахарид 
бўлганлиги туфайли у енергия манбаи сифатида хизмат қилади. 
Бактерияларнинг ферментлари клетчаткани дисахаридларга, сўнгра 
моносахаридларга парчалайди. Ҳайвонга кам озиқа берилса, ѐки шу озиқани 
асосий қисмини енгил ҳазмланувчи углеводлар ташкил қилса клетчатканинг 
ҳазмланиши ѐмонлашади, чунки бу пайтда озиқа тезлик билан катта 
қориндан ўтиб кетади, истеъмол қилинаѐтган озиқанинг таркибида енгил 
ҳазм бўладиган углеводлар кўп бўлиши меъда олди бўлмаларида шу 
углеводларни парчаловчи бактерияларнинг кўпайиши ва клетчаткани 
парчаловчи бактерияларнинг камайишига сабаб бўлади.
 
Катта қоринда бактерия ва инфузориялар енгил ҳазм бўладиган 
углеводлардан 
крахмал ва қанднинг
ҳазм бўлишида аҳамияти катта бўлиб, бу 
жараѐнда микроорганизмлар фаолияти туфайли, бижғиш жараѐнлари 
ҳисобига крахмал ва қандни парчаланиб, ҳар хил ўзгаришларга учрайди. 
Крахмалнинг барча турлари ҳам бирхил тезликда ҳазм бўлмасдан, 
маккажухори крахмали, картошка крахмалига нисбатан, пиширилган крахмал 
хом крахмалга
 
нисбатан тез ҳазм бўлади. Крахмал организмда меъда ости 
бези, ичак ширасининг ферментлари таъсирида ҳазм бўлаверади, лекин у 
катта қоринда микроорганизмлар фаолияти учун зарур бўлганлиги учун 
унинг катта қориндаги ҳазмланишини аҳамияти каттароқдир. Кавш 
қайтарувчи ҳайвонларнинг еган озуқасидан меъда олди бўлмаларида 
клетчатканинг парчаланиши натижасида моно ва дисахаридлар ҳосил бўлади. 
Ачиш – бижгиш жараѐнлари натижасида бу қандлардан сут, сирка, пропион, 
мой кислоталари ҳосил бўлади. Текширишлар – ҳайвон озиқа расионига 
боғлиқ равишда бир кунда катта қоринда 4 литргача учувчи ѐг кислоталари 
ва улардан ташқари, ачиш-бижғиш жараѐнининг оқибатида изомой, 
изовалериан, икки метил мой кислоталари каби занжирли учувчи ѐг 
кислоталари ҳам ҳосил бўлади. Консентратлар, таркибида оқсили кўп бўлган 
озиқалар берилганда мой кислотаси ҳосил бўлади, лекин сирка ва пропион 
кислоталарнинг ҳосил бўлиши камаяди. Таркибида енгил ҳазмланадиган 
углеводлар (шакар лавлагиси, бошқалар) кўп бўлган озиқаларни ҳайвон 
расионига бирдан киритилса, ҳайвонлар катта қорнида ўзлаштирилаолиши 
мумкин бўлгандан кўпроқ сут кислотаси ҳосил бўлади ва бу организмда 
ҳазмланишини бузилишига ва заҳарланишга сабаб бўлади. Шулардан келиб 
чиқган ҳолатда тез, енгил ҳазмланадиган углеводларнинг расионга 

---

104 
киритилиб ва уларнинг миқдорини аста-секинлик билан ошириб борилиши 
лозим. Бу вақтда катта қоринда кўп сут кислоталарни парчалайдиган 
микроорганизмлар ҳосил бўлиб, натижада сут кислотаси билан заҳарланиш 
кузатилмайди. Катта қоринда оқсилларнинг азоциз қолдиқларидан ҳосил 
бўлган учувчи ѐг кислоталари, меъда олди бўлмалари девори орқали қонга 
сўрилади, бу моддаларнинг сўрилиш тезлиги уларнинг консентрасиясига 
боғлиқдир. Бу кислоталар сўрилиш тезлигига қараб, енг кўп сирка кислотаси, 
сўнгра мой ва пропион кислотаси сўрилади. Бу ѐг кислоталари организмнинг 
енергетик манбаи ҳамда организмдаги моддалар алмашиниш жараѐнларида 
қатнашади.