Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

томирларнинг тонуси
дейилади. Мускуллар тонуси ортса 
томирлар тораяди ва мускуллар тонуси камайса томирлар кенгаяди. 
Қон томирлар мускулларининг тонуси (қисқариб-кенгайиши) ўз 
навбатида нерв системаси орқали бошқарилади. 
Қон томирларнинг торайтирувчи ва кенгайтирувчи махсус нерв 
толалари мавжуд. Қон томирлар деворини торайтирувчи нервларга симпатик 
нерв киради, бу нерв қон томирларини торайтириб, қон босимини оширади. 
Симпатик нервнинг қон томирлар деворига таъсирини 1842 йилда А.П. 
Валтер бақа қуймич нервини симпатик толасини кесиб, оѐқ қон томирларини 
кенгайганлигини кузатган. Қуѐнларда эса бўйин симпатик нерв кесилганида 
қулоқ қон томирларини кенгайганини ва унинг қулоққа йўналган охирини 
таъсирлаб қулоқ қон томирларини торайганлигини 1852 йилда К.Бернар 
аниқлаган. Симпатик нерв таъсирида фақат тож томирлар кенгаяди (юракни 
қон билан таъминловчи, озиқлантирувчи томирлар). 
Парасимпатик нервлар қон томирларига кенгайтирувчи таъсир қилади 
ва бу К. Бернар томонидан ўрганилган (қуѐн қулоғидаги қон томирлар яхши 
ривожланган. Лекин қуѐнларда тер безлари бўлмагани учун иссиқликни 
кўпчилигини қулоқ қон томирларининг кенгайиши ҳисобига чиқаради). 
Симпатик нерв кесиб қулоққа борадиган учи таъсирланса қулоқ оқариб 
қон томирларини торайганлигини ва ҳатто кўринмай қолганлигини 
кузатамиз, агарда симпатик нерв кесилса, томирлар жуда кенгайиб қулоқда 
қон томирларини қон билан тўлганлигини, кенгайганлигини, қизарганлигини 
кузатамиз. Юракга борадиган парасимпатик нерв юрак тож томирларини 
торайтиради. Қон томирлар ишини бошқарувчи нерв марказлари орқа 

---

272 
миянинг кўқрак ва 3 та бел сигмент-ларида, узунчоқ мияда (В.Ф.Овсянников 
1871) ва бош мия яримшарлар пўстлоғида жойлашган. Қон томирларини 
торайтирувчи нервга 
вазоконструкторлар 
дейилади. Қон томирларини 
кенгайтирувчи нервларга