Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

пульс
дейилади. Пулс икки хилда бўлади: артерия ва вена пулси. Артерия қон 
томир деворининг қисқариб кенгайишига, тебранишига 
артерия пулс 
ва 
вена қон томирининг тебранишига
 вена пулси 
дейилади. 
Артерия пулси ҳамма артерия қон томирларида бўлиб, вена пулси 
ҳамма веналарда бўлмасдан фақатгина юракга яқин вена қон томирларининг 
тебранишидан ҳосил бўлади холос. Артерия пулсининг келиб чиқиш 
сабаблари юракнинг систоласи даврида аортага отилиб чиққан қоннинг қон 
томирига берган босими натижасида вужудга келади. Артерия пулси жуда 
тез тарқалади. М: қон аортада 0,5 м тезлик билан тарқалса пулс 7-9 м тезлик 
билан тарқалади (қоннинг энг тез оқадиган жойи аорта ва қоннинг оқиши 0,5 
м тенг, пулс эса аортадаги қонга нисбатан 14-18 марта тез тарқалади). 
Шунинг учун юрак тепкиси билан пулс бирдай эшитилади. 
Пулс тез, секин, қаттиқ, юмшоқ бўлиши мумкин. Пулс белгиларига 
қараб юрак ва томирлар системаси қандай ишлаши ҳақида фикр юритиш 
мумкин. 
Пулс махсус асбоб ѐрдамида ѐзиб олинади ва ѐзиб олинган артерия 
пулсини эгри чизиғига 
сфигмограмма 
дейилади. Артерия қон томирлар 
девори қалин вена қон томирлар девори юпқа. Венна қон томирларининг 
тебраниши яъни вена пулси вена қон томирларининг ҳамма жойида бўлмай 
юракга яқин ковак венада кузатилади. Вена пулсининг ѐзиб олинган эгри 
чизиғига 
флебограмма 
дейилади. Вена пулси кавак веналарда оқиб келаѐтган 
қоннинг юракга тўхтовсиз оқиб келиб узлуксиз юракга кира олмаслигидан 
ҳосил бўлади. Артерия қон томирларида қоннинг оқишига сабаб юрак бўлса, 
вена қон томирларида қоннинг оқишига бир қанча факторлар сабаб бўлади. 
Қонни оѐқгача оқиб боришига сабаб маълум, уни юракга йиғилиб 
келишига сабаб нима? 
Вена қон томирларида қоннинг оқишига сабаб қуйидагилар. 
1).Артерия қон томирларига нисбатан вена қон томирларида қон босими 
паст шунинг учун қон артериядан веналарга қараб оқади яъни ҳаракат 
қилади. 
2).Артерия қон томирлари билан вена қон томирлари организмда бир 
хил жойлашган эмас. Вена мускуллар орасидан ўтиб мускулларнинг 
торайиши натижасида қон майда қон томирларидан катта томирларга ҳаракат 
қилади ва кенгайганда яна бошқа қисмлардан қон оқиб келиб шу зайлда 
такрорлана беради. М: агар игнами, шишами бармоқларимизга кирса ва 

---

271 
йирингли яллиғланиш ҳосил бўлмаса шу шиша ѐки игна мускулларни 
қисқариши натижасида юракга қараб ҳаракат қилади. 
3).Вена қон томирлари девори махсус яримойсимон елпиғичлар билан 
жиҳозланган. Бу елпиғичлар доим тўхтовсиз узулксиз ҳаракат қилиб, қонни 
юрак томон ҳайдайди. (Артерия қон томирларида яримойсимон елпиғич йўқ, 
вена қон томирларини микроскоп тагида елпиғичларини доимо ҳаракат 
қилаѐтганини кузатишимиз мумкин). 
4).Нафас олганда кўкрак қафаси кенгайиб кўкрак қафасида манфий 
босим ҳосил бўлиб қон юрак томон сўрилади. (Вена диафрагма ўртасидан 
қизилўнгач билан бирга кўкрак қафасига кириб келади ва кўкрак қафаси 
кенгайганда қонни сўради). 
Артерия қон томири билан вена қон томирларида қон оқиш тезлиги бир 
хил бўлмай артерия қон томирларида қон босими катта бўлгани учун қон 
оқиш тезлиги ҳам баланд бўлади. Артерия қон томирларининг диаметри вена 
қон томирларининг диаметридан фарқ қилади, яъни артериялар веналарга 
нисбатан тордир. 
3.Организмдаги барча қон томирлар турли хил таъсиротлар 
натижасида торайиб кенгайиб туради. Қон томирининг девори кенгайиб, 
торайиб туриши ундаги силлиқ толали мускулларнинг қисқариб кенгайиши 
натижасида ҳосил бўлади. Қон томирларининг бундай кенгайиб торайиб 
туришига