42
фосфор кислотаси (АТФ) зацирасининг камайиши кузатилади,
натижада мацсулотларининг паршаланиш нисбати қолган
қисмига қараганда ортиб кетади, бу эса мослашишнинг асосини
ташкил этади. Мослашиш жаражнида бир-бирага боғлиқ махсус
фзгаришлар кузатилади. Масалан, жисмоний куш таъсири остида
юрак оғирлиги 20-40% га
ортиши мумкин, бу билан боғлиқ
равишда юрак мушагининг ингишка томир тармоқлари цам
каттаради.
Мослашувнинг цар бир даражасини фз шегараси бор. Агар
қфзғатувшининг куши борган сайин ортиб кетаверса, унда янги
муцим цолат фрнига мослашишнинг
бузулиши вужудга келади,
негаки мослашишнинг вазифавий зацираси тамом бфлади.
Мослашиш акс мослашиш билан алмашинади. Шундан
келиб шиқадики, спорт билан шуғулланган ортиқша оғирлик
тана ва унинг айрим қисмларини зфриқишга олиб келади. Бу
доимий натижа бфлмай дам олиш ва иш режимига қатъий риоя
қилинмаса, оғирлик ва тикланишни тфғри бир-бирига муносиб
равишда олиб борилмаган шоғда юзага келади.
Машқнинг узоқ муддатли дастурини ишлаб шиқишда
спортшининг мослашиш зацираларини тикланиш ва сақланиш
шахсий хусусиятлари билан қатъий равишда муқобиллаш-
тиришдаги ташқи омиллар цисобга олиниши лозим.
Тез (беқарор) ва узоқ муддатли (нисбий барқарор)
мослашиш каби икки турдагиси мавжуд.
44
Маълум юкламага жавобан
спортши танасидаги силжиш-
лар спорт амалижтидаги тез мослашишга мисол бфлиши
мумкин. Зеро, машқ қилмаган спортшида бу силжишлар машқ
қилганга нисбатан паст бфлади, негаки унинг танаси машқ
қилган спортшиникига нисбатан камроқ
юклама остида
ишлашга мослашган. Шунинг ушун юқори даражада машқ
қилган (спорт имкониятлари юқори бфлган) спортшилар юқори
натижалар кфрсата олади.
Юқорида келтирилган мисолда турли даражадаги, яъни
ХТСУ ва 3-разрядли спортшиларнинг осойишталик ва 400 м
масофага югурганидан кейин танасидаги асосий аъзоларнинг
қижсий кфрсаткиши берилган.
Нима сабабдан кфрсатилган масофани ХТСУ камроқ
тайжргарлик
кфрган спортшига нисбатан тезроқ босиб фтди, деган
савол туғилади. Буни биринши навбатда унинг танасининг юқори
функчионал имкониятлари билан тушунтириш мумкин.
Югургандан кейин ХТСУ юрак уриши минутига 210 га, 3
разряд спортшисиники эса 180,
нафас олиш нисбати минутига
120 л ва 75 га тенг бфлади, юксак малакали спортшининг қон
айланиш цажми 30 л бфлган бфлса, ихтисослиги пастроқ
спортшиники бори йфғи 20% бфлади,
цам кислород истеъмол
қилиш фарқи минутига 20 мл/кг қабилида белгиланади.
Do'stlaringiz bilan baham: