|
3 БОБ. СПОРТШИНИ ТАЙЖРЛАШ ТИЗИМИ
3.1. Спортшини тайжрлаш тизимига тавсиф
Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эришгандан
кейинги йилларда Прездентимиз спортни ривожлантириш ва
уни оммавийлигини ошириш тфғрисида катта ғамхфрлик
қилмоқда.
Бу борада спорт тараққижтининг бугунги босқишида биз
шундай хусусиятларни кфрамизки, улар спортшини тайжрлаш
жаражнига жиддий таъсир кфрсатадилар ва тренер билан
спортши олдига янгидан-янги мураккаб вазифа ва топшириқ-
ларни қфядилар бу вазифа ва топшириқларни эса, фз навбатида,
машқ жаражнини ташкил қилшнинг энг муносиб шакл ва
усулларини излаб топишга мажбур этади:
- бугунги спортшилар эришган юксак кфрсаткишлар дара-
жасини янада юксалтириш ушун, оламни энг юқори малакали
спортшилар тайжрлаш услубини, шунингдек, спортшини тайжр-
лашда узоқ йиллардан бери қфлланилиб келажтган бугунги
ташкилий-методик усулни хам батамом такомиллаштириш
талаб қилинади.
-
Энг
йирик
спорт
мусобақаларида
эришилган
ютуқларнинг натижалари тобора ошиб боражтгани сабабли,
мусобақа курашлари ницоятда кескинлашиб кетди. Бу цол
спортшиларнинг техник ва амалий мацоратини самарадорлиги,
барқарорлиги ва устуворлигига, уларнинг устма-уст бфлиб
турадиган маъсулиятли шароитда ахлоқий иродавий ва руций
тайжргарликка бфлган талабни беницоя оширади.
- Юксак малакали спортшилар махсус жисмоний тайжргар-
ликнинг шу қадар юксак шфққисига шиққанларки, энди ундан
юқорироққа кфтарилиш энг оғир ва энг мураккаб вазифа бфлиб
қолди, шунга кфра, махсус жисмоний тайжргарлик самарадор-
лигини ошириш зацираларини қидириш ва шу билан бирга
умуман, машқ жаражни тизимида янгиша усул ва услублар зарур.
31
- Машқ юкламаларни цажми ва шу қадар катталашиб,
оғирлашиб кетдики, уни йиллик чикл доирасида, цамда унинг
цар бир босқиши ишига оқилона сингдириш масаласи кфндаланг
қилиб қфйилди. Шу билан бирга, машғулот самарадорлигини
ошришнинг
бирдан
бир
усули деб эътироф
этилган
муносабатда бфлиш зарурати туғилди. Шунга кфра бириншидан,
турлиша имтижзли йфналишларда бфлган юкламалар фртасидаги
энг кфп фойда берадиган нисбатини, иккиншидан, машқларни
ташкил қилишнинг янги усулларини қидириш зарурати
вужудга келди, зеро бундай машқлар спортшида энергия
зацирасининг сарфланиши ва қайта тикланиши фртасидаги аниқ
муносабатга суянган цолда, унинг организм фаолиятидаги
мосланиш имкониятларини тфла амалга ошириш ушун энг
мақбул шароитни кфзда тутади.
- машқнинг методик масалаларини цал қилишда фаннинг
вазифаси ошди юқори малакали спортшиларни тайжрлаб
етказиш, спортши организмидаги цажтни таъминловши функчио-
нал услубларга тфла қонли таъсир кфрсатиш ва бундай
услубларни фта юксак фаолият даражасига кфтариш билан
бевосита боғлиқдирки, эндиликда спортшини замонавий усулда
тайжрлаб етказишнинг фта мураккаб муаммоларни илмий-
методик маълумотларсиз, фақат соғлом ақл ва циссижтга суянган
цолда цал қилиб бфлмайди.
6-жадвал
Шарт-шароит
Илм олиш
Спортши
Машғулот
Ривожланиш
Мусобақалар
Тарбия
Тренер
Кушни тиклаш
Илмий методик
таъминот гуруци
Таъминот
гуруци
Моддий техник ва
хфжалик таъминоти
гуруци
Спортшини тайжрлаб етказиш усуллари илмий-методик
асослар мажмуи, шунингдек, спортшиларни муайян мутахас-
32
сислар бфйиша тайжрлашни изшилликни билан амалга оширувши
ташкилотлар (муассасалар) хамжицатлиги самарасидир.
1. Юқоридаги жадвалдан кфриниб турибдики, юксак
малакали спортшини тайжрлашга шарт-шароит спортши-
мураббий мажмуи ягона асосий негиз цисобланади. Бу мажмуа
ишида энг катта юклама спортшининг зиммасига тушади, шунки
айнан шу спортши бир қатор царакатлар (илм олиш,
ривожланиш, тарбия, машғулот, мусобақа, орагнизмини қайта
тиклаш) таъсирига тфқнаш келиши керак. Вацоланки, спортши
фзига мустақил шахс сифатида мураббийсиз, моддий-техник ва
хфжалик таъминоти, илмий методик таъминот, гуруцларисиз
мусобақага тайжрлана олмайди. Бугунги спортшининг цар
тарафлама (цам жисмоний, цам ақлан, цам ацлоқан) ривожла-
ниши, шунингдек, жисмоний, техник тактик, ақлий, функ-
чионал жицатдан тайжрланган бфлишини талаб қилади.
7-жадвал
Ташкилотши
Мусобақа ва фқув
йиғинларни уюштириш
Ғоявий-
тарбиявий
ишлар
Мувофиқлаштириш
хизмати
Ташкилотлар билан
мулоқот
Кадрлар тайжрлаш ва
қайта тайжрлаш
Режалаштириш хақидаги
маълумотларни тфплаш ва
тахлил қилиш
Бфш вақт ва хордиқ
шиқариш
2. Спортшини тайжрлаб етказиш услубларини кфздан
кешириш ушун биз бу фаолиятни ташкилий жицатига мурожаат
қилайлик.
Кфриниб турибдики, ғоявий-тарбиявий иш ва ацлоқий-
иродавий цислатларининг тарбиялаш биринши фринга қфйил-
ган, зеро ушбу фаолиятлар яхши йфлга қфйилган тақдирдагина,
фзини, тренерни, команда аъзоларини, рақибини ва бошқаларни
амалий цурмат қилиши мумкин. Мураббий билан спортши
33
юқорида кфрсатилганидек эзгу вазифаларни ривожлантириш
билан бир пайтда, спорт қонунини бузувшиларга қарши,
ишкиликбозлик, безорилик, фахш ва фзга ацлоқсизларга қарши
цамма жойларда цам мунтазам равишда кураш олиб боришлари
керак. Спортшилар орасида босар-тусарини билмай қолган, оғзи
катта, мутакаббирлар, шемпионлик шахсига сиғинишни талаб
қилувшилар цали кфп ушраб туради. Спортшилар тарбиясининг
тфғри йфлга қфйилмаганлиги, модалар кетидан қувиш, спорт-
шиларимиз шаънига (айниқса, шет элларда) доғ тушириш каби
салбий қилмишлар мавжуд.
Мусобақалар ва фқув йиғинларини режалаштиришни цам
албатта ташкилий иш деб цисоблаш керак. Бу цар қандай спорт
ишида энг масъулиятли жаражндир. Мусобақаларни шундай
режалаштириш керакки, улар спорт машғулотлари фтказила-
диган муддатларга албатта мос тушиши, фз амалижтига қараб
тадрижий равишда фтказилсин, шунингдек, энг йирик мусоба-
қаларнинг қандай шароитда (иқлим, жойнинг денгиз сатцидан
қанша баландлиги, вақт минтақаси ва бошқа) фтказилиши цам
цисобга олиниши керак. Мусобақаларни йиллик чикл режасига
тфғри тақсимлаш, спорт натижаларининг фсишини жадаллаш-
тиради, мусобақа шароитига мосланишига имкон туғдиради.
Ўқув йиғинларини ташкил қилиш ва фтказиш услуби цам
мусобақалар даражаси (ранги)га боғлиқ: бундай йиғинларда
бажариладиган цар битта иш ницоятда пухта фйланиши керак.
Масалан: спортшиларни йиғин фтказиладиган жойга олиб
бориш; машғулот кунларнинг пухта режалаштирилган тартиби,
дам олиш; овқатланиш тартиби, машқ фтказиладиган жойлар ва
цоказо ишлар. Булардан ташқари, тарбиявий ишлар, тиббий
хизмат, илмий-методик таъминот амалга оширилади. Йиғинлар
турлиша йфналишда бфлиши мумкин: фқув-машқ йиғини, куш
йиғиш йиғини, назорат-тайжргарлик йиғини, мусобақа йиғини
ва цоказо. Шуни цам айтиб фтиш жоизки, йиғин бфладиган
жойларда спортши ушун яхши шароит яратиш лозим.
34
8-жадвал
Do'stlaringiz bilan baham: |
