Саломов р. С. Спорт машғулотининг

7.3. Совуқ ва иссиқ цаво шароитида 
тренеровка ва мусобақа 
 
Инсоннинг цажт фаолиятини тфлақонли цаво цароратини 
оптимал даражаси 18-20 с ташкил этади. Шиддатли жисмоний 
фаолият, цавони оптимал цароратини пасайтириш билан 
боғлиқ. юрак қон томир уриши 1 дақиқада 140 марта 
қисқарганда ишни 16-17 с аниқ бажариш мумкин. Ю Қ.Т.У 170-
180 марта уриш аралаш комфорт зонаси билан бажарилади.
Цамма жисмоний сифатлар ишида ташқи царакатга 
боғлиқ бфлган кфпгина шидамлиликдир. Маълумки 75% га яқин 
энергия, шиддатли иш бажариш жаражнида ташқи муцитга 
шиқиб кетади.
Юқори ташқи цаво цароратида, гавдани ишки ва ташқи 
даражасини фртасида физиологик, самарали фарқ йфқолади ва 
юқори иссиқлик шиқаришни ошишига олиб келади.
Шиддатли ишда терлаш орқали шиқиб кетган суюқлик, 
шунингдек қон билан терини таъминлаш натижаси шиддатли 
фтиши, мушаклар ишлашида қон билан таъминлашга олий 
таъсир кфрсатади. Иссиқ кунда фпкани вентилачияли юрак қон 
томир уриши ортади, қонни систематик цажми сусаяди, қонда 
лактод даражаси кфпаяди. Масалан: Брухи ва муаллифдош-
ларининг (1960) кфрсатишиша 25-30 с 15 дақиқалик югуриш 

---

220 
юкламасида ва ундан кейинги 20 дақиқалик дам олиш вақтида 
юракнинг қисқариши икки баробарга ошган.
Бундай салбий кфрсаткишларга қарши, тез-тез катта 
бфлмаган порчияда (200 300 мл дан цар 15-20 дақиқада) сув ишиб, 
оғизни шайқаб туриш зарур. Сувга 1 л, 3 г натрий хлорид 
аралашган бфлиши жоиз.
Совуқ жойдан иссиқ жойга ва уни тескариси мусобақага 
борув-ши спортшилар олдиндан акклимизачия қилиши зарур. 
Бунинг ушун 5-8 тренеровкада 2-3 соатли машғулот фтказиш 
кифоя.
Совуқ цавода фтказиладиган машғулотлар иссиққа 
қараганда камроқ муаммога эга паст цароратда терини 
изолачия қилиш қобилияти томирларни қисқариши цисобига 
5-6 марта кфпайиши мумкин.
Цароратни тез фзгариши натижасида совуқ қотиш орқали 
шамоллаш касалликларини олдини олиш зарур диққатни 
царакат фаоллигини экипировка қилишга қаратиш керак. 
Мушак фаолиятини аниқ шароитда аниқ иссиқ беришни 
таъминлаш, бир неша марта жадаллаштириш жоиз.