Saliqlar ha`m saliqqa tartiw k. Qalenov, S. Ibragimova, A. Prenov

10.
 
 Salıq boyınsha esap-sanaqlardı tapsırıw ha'm Salıqtı to'lew ta'rtibi qanday belgilengen? 
 
 
 
 
 

---

18 
 
2. YURIDIKALIQ TA'REPLERDEN O'NDIRILETUG'IN PAYDA 
SALIG'I 
 
2.1. Payda salıg'ının' engiziliwi, ekonomikalıq ma'nisi ha'm a'hmiyeti 
2.2. Salıq to'lewshilerdın’ quramı, Salıq obekti ha'm Salıq bazası 
2.3. Ja'mi da'ramatlardın’ quramı, ja'mi da'ramatlardan shegirmeler 
2.4. Salıq stavkalakı ha'm salıqtan jen'illikler 
2.5.  Salıq  boyınsha  esap  -  sanaqtı  tapsırıw  ha'm    salıqtı  byudjetke  to'lew 
mu'ddetleri 
 
 
 
2.1. Payda salıgınin' engiziliwi, ekonomikkalıq ma'nisi ha'm a'hmiyeti 
 
O'zbekistan  Respublikası  Ma'mleketlik  byudjetinin'  da'ramatları  1991-jılg'a 
deyin  tiykarınan  ma'mleketlik  ka'rxanalardın’  paydasınan  ajıratılatug'ın  ajıratpalar 
esabınan  qa'lipleser  edı.  Usı  paydadan  ajıratpa  ma'mleket  ta'repinen  belgilengen 
ma'jbu'riy  to'lem  bolıp,  ol  ka'rxanalardın’  balanstag'ı  paydasının'  90  protsentine 
shekem  byudjetke  alıp  ketetug'ın  edı.  Qalg'an  qarjılar  bolsa  ka'rxana  ta'repinen 
ernes, ba'lkim joqarg'ı sho'lkem tapsırması menen tiyisli fondlarg'a bo'listiriler edı. 
Bazar  qatnasıqlakınin'  rawajlanıwı  menen  ekonomikanı  Salıqlardın’ 
ja'rdeminde ta'rtipke salıw,  atap  aytqanda paydadan  almaytug'ın  ajıratpalar  ornına 
da'ramat  sahg'ın  engiziw,  za'ru'rligi  payda  boldı  ha'm  1992-jıldan  baslap  barlıq 
tu'rdegi xojalıq ju'rgiziwshı subektler «Da'ramat» salıg'ın to'lewge o'tti. 
1995-jıl yanvar ayınan baslap  Salıqlardın’ xoshametlewshı rolin ku'sheyttiriw 
maqsetinde elimizde ka'rxanalardın’ paydasınan almaytug'ın Salıq engizildı. 2008-
jıldın’ 1-yanvarınan ku'shke kirgen jan'a Salıq kodeksının' 23-statyasına muwapıq 
yuridıkalıq ta'replerden almaytug'in payda salıg'ı ulıwma ma'mleketlik  Salıqlardın’ 
quramına  kirip,  ol  ma'mleketlik  byudjettin'  da'ramatların  qa'liplestiriwde  tiykarg'ı 
dereklerdın’ biri bolıp esaplanadı (2.1-sizilma). 
Statistikalıq  mag'lıwmatlardan  ko'rinip  turg'anınday,  yuridıkalıq  ta'replerden 
almaytug'ın payda salıg'ının' u'lesi 2000-jılda 12,8 protsentti qurag'an bolsa, 2005-
jılda 6,3 protsentti, 2010-jılda bolsa 5,1 protsentti qurag`an,  yag'nıy  tallaw  etilgen 
10 jıl dawamında bul ko'rsetkish 2,5 esege kemeygen. 

---

19 
 
 
 
 

---

20 
 
Bul  jag'day  yuridıkalıq  ta'replerden  alınatug'ın  payda  salıg'ı  stavkalarınin' 
jıldan  -  jılg'a  pa'seyip  baratirg'anlıg'ın  ko'rsetedı.  2002-jılda  usı    Salıq  stavkası 
24 protsentti qurag'an bolsa, 2010-2013jıllarda 9 protsentke ten' boldı, 2014 jıl 8 
protsentti  qurag`an.  Bu`gingi  kelip  2015  jılda  7,5  protsentke    tu`skenin 
ko`riwimizge  boladı  2016  jıl  dawamında  bul  ko`rsetkish  saqlanıp  qaldı. 
Da'ramattin' 
ko'p 
bo'leginin' 
ka'rxanalar 
ıqtiyarında 
qalıwı 
olardın’ 
investitsiyalıq  belsendıligin  asıradı,  yag'nıy  jumıs  orınların  ashıw,  ba'sekige 
shidamlı tovarlar islep shıg'arıw ha'ra tag'ı basqa da ken' finanslıq imkaniyatlar 
jaratıladı.Tek  g`ana  mobil  baylanıs  xızmetin  ko`rsetiwshi  karxanalar  ushın 
rentabellik  da`rejesinen  kelip  shıg`ıp  payda  salıg`ı    stavkası  to`mendegishe 
belgilendi.  
Rentabellik da`rejesi 20 payızg`a shekem bolsa 7,5% 
Rentabellik  da`rejesi  20  payızdan  artqan  bo`legi  boyınsha  50  % 
mug`dardasalıq stavkası belgilengen