Salimjon buriyev, dildora maxkamova, vafabay sherimbetov ekologiya va atrof muhit muhofazasi

6.3. Ekotizimlarning biologik mahsuldorligi 
Jamoaning  hayot  faoliyati  natijasida  organik  moddalar  to‘planadi  va  sarf 
bo‘lib  turadi.  Demak,  har  bir  ekotizim  ma’lum  darajada  mahsuldorlikka  ega. 
Biomassaning hosil bo‘lish tezligiga  
biologik mahsuldorlik
 deyiladi. 
Ekotizimning  asosiy  yoki  birlamchi  mahsuldorligi  yashil  o‘simliklar 
tomonidan  fotosintez  jarayoni  natijasida  vaqt  birligida  to‘plangan  mahsulot 
hisoblanadi.  Masalan,  fotosintez  natijasida  o‘rmondagi  o‘simliklar  1  gektar 
maydonda  5  tonna  organik  modda  hosil  qilsa,  bu  umumiy  yoki  yalpi  birlamchi 
mahsuldorlik  deb  qaraladi.  Ammo  o‘simlikning  hayoti  uchun  ham  hosil  bo‘lgan 
moddalar  sarf  bo‘ladi.  Shuning  uchun  vaqt  va  maydon  birligiga  to‘g‘ri  keluvchi 
biomassa bir oz kam bo‘ladi.  
Biomassa  deganda  -  jamoadagi  barcha  tirik  organizmlarni  umumiy 
og‘irligining yig‘indisi tushuniladi. 
Oziq  zanjiridagi  hamma  oziqalar  o‘sish  uchun,  ya’ni  biomassa  to‘planishi 
uchun  sarflanmaydi.  Balki  uning  yarmi  organizmning  energiya  sarflanishini 
qoniqtirish  uchun:  nafas  olishga,  harakat  qilishga,  ko‘payishga,  tana  haroratini 

---

67 
 
saqlab  turishga  sarflanadi.  Bunda  bitta  bo‘g’inning  biomassasi  keyingi  bo‘g’in 
tomonidan to‘liq qayta ishlab chiqilmaydi.  
Oziq  zanjirining  har  bir  keyingi  bo‘g’inida  -  oldingisiga  qaraganda 
biomassaning  kamayib  borishi  ro‘y  beradi.  Masalan:  1  tonna  o‘simlikdan  o‘rta 
hisobda 10 kg o‘txo‘r hayvon gavdasi massasi hosil bo‘lishi mumkin.