Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

G litserofosfolipid va sfingolipidlar tasnifi
Fosfolipidlar
Sfingolipidlar
Sfingomielinlar*
Glitserofosfolipidlar:
Glikolipidlar:
Fosfatidilxolin
Serebrozidlar
Fosfatidilserin
Globozidlar
Fosfatidiletanolamin
Sulfatidlar
Fosfatidilglitserol
Gangliozidlar
Fosfatidilinozitolbisfosfat
Fosfatid kislota
Kardiolipin (difosfatidilglitserol)
* sfingom ielinlar ham fosfolipidlar, ham sfingolipidlarga kiritiladi:
O
R,-
O
II
- C - 0 — CH
o
I!
H , C - 0 - C - R ,
‘ I 
1
-c
H,c!
o
II
o
—
p
-
o h
R,
O
II
c
h
,
c
—
o
-
- o — CH
c-
o
R,
OH
Fosfatid kislota 
a)
H ,C — O — P - O 
2 
I
o
Glitserofosfolipid
b)
R,
6.1-ra.sm.
Fosfatid kislota (a ) va glitserofosfolipid (b ) 
strukturasi
Organizm da fosfatid kislota erkin holda kam uchraydi, lekin 
uchatsilglitserol va glitserofosfolip id la r sintezi yoMlarida oraliq 
modda 
hisoblanadi. 
G litserofosfolipidlarda, 
uchatsilglitserollar 
kabi, ikkinchi o ‘ rinda asosan polien kislotalar b o ‘ ladi; membranalar 
strukturasiga kiruvchi fosfa tid ilxolin m olekulasida k o ‘ pincha bu 
araxidon kislotasidir. M em brana fosfolip id la rid a gi ,yog‘ kislotalar 
odam dagi boshqa lipidlardan polien kislotalam ing k o ‘ p lig i bilan 
larqlanadi (80 - 85 % gacha). shu sababdan membrana tarkibiga
115

---

kiruvchi o q silla r faoliyati uchun zarur bowlgan gid ro fo b qavatning 
su yu qligini taTninlaydi.
Plazm alogenlar. Plazm alogen lar — glitserolningbirinchi holatida, 
y o g ‘ kislota o ‘ m iga, o d d iy efir b o g ‘ i bilan uzun alifatik zanjirli spirt 
bogMangan fosfolip idlardir.
P la zm a logen lar uchun xos belgi — alkil g ‘ ruhida birinchi va 
ikkinchi u glerod atom lari o ‘ rtasida q o ‘ sh b o g ‘ ning m avjudligidir. 
Pla zm a logen lar 3 x il b o ‘ ladi: fosfatidiletanolam inlar, fosfa tid ilxolin - 
lar va fosfatidilserinlar.
О 
CH,— О — CH = C H — R,
II 
Г
R, — С — О — CH 
о
I 
II 
+
H,C — О — P — О — CH,— CH,— NH
( 
- 
o-
Plazm alogen (fosfatidiletanolamin)
Plazm alogen lar nerv to ‘ qim asi m em branasidagi fosfolip id la m in g 
10
% in i tashkil etadi; ular ayniqsa nerv hujayralari m ielin 
qobiqlarida k o ‘ p. B a ’ z i turdagi plazm alogenlar m ediatorlar sifatida 
kuchli b io lo g ik ta’sirlar chaqiradi. Masalan, trom botsit fa ollovch i 
om il (T F O ) trom botsitlar agregatsiyasini stimullaydi. T F O boshqa 
plazm alogenlardan alkil radikalda q o ‘ sh b o g ‘ ning y o ‘ q lig i va 
glitseroln in g ikkinchi holatida y o g ‘ kislota o ‘ m iga atsetil g ‘ mhning 
b o ‘ lishi bilan farqlanadi.
T F O fa gotsitlo vch i hujayralardan ta’ sirotga ja vob a n ajraladi va 
trom botsitlar agregatsiyasini stim ullaydi, bu orqali qon ivishida ishti- 
rok etadi. Shuningdek, bu om il y a llig ’ lanish va allergik reaksiyalar- 
ning ba’ z i belgilarin in g rivojlanishini ham ta’ minlab beradi.
Sfingolipidlar. 18 uglerod atom iga ega aminospirt sfingozin 
gidroksi- 
va 
a m in og‘ ruhlarni 
saqlaydi. 
Sfin gozin
lipidlarnin 
katta g ‘ ruhini tashkil qiladi, ularda y o g ‘ kislota a m in og‘ ruh orqa 
bogM angan. S fin gozin va y o g ‘ kislota b o g ’ lanishidan hosil b o ‘ lgan 
m odda “ seram id» deb nomlanadi:
116

---

Sfingozin
C H ,— (C H ,),,— CH = CH — CH - C H — N H —C — R