Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

7.2. Oqsillarning hazmlanishi
Oqsillar 
va 
peptidlami 
hazmlanishida 
ishtirok 
etuvchi 
proteolitik fermentlar oshqozon-ichak yo‘llarida proferment sifatida 
sintezlanadi va ajralib chiqadi. Ular nofaoldir va o ‘zining oqsillarini 
parchalamaydi.
M e’dada 
oqsillarning 
hazmlanishi. 
M e’dada 
oqsillar 
proteolitik ferment pepsin ta’sirida hazm bo ‘ ladi va bu jarayonda 
m e’ da shirasining xlorid kislotasi muhim rol o ‘ynaydi. Xlorid 
kislota komponentlaridan biri - H+ m e’da bezlarining qo‘shimcha 
hujayralarida hosil bo‘ladi va m e’da bo‘shlig‘iga ajralib chiqadi.
7.1-rasmda ko'rsatilganidek, HC1 tarkibiy qismlari (H+ va C l’ionlari) 
m e’da bezlarining qoplovchi hujayralaridan m e’da bo‘shlig‘iga 
o ‘tadi. M e’da bo‘shligida uning konsentratsiyasi 0,16 M (taxminan
0,5 %). Shuning hisobiga m e’da shirasiga pH qiymati pastdir, y a’ni 
1-2 atrofida bo‘ladi.
184

---

interstitsiy _ 
q°pl°
C
 
H:°
CO. — ►
C O ^ T
anion
kanali
x lo rid kanali
mikroorganizmlar
denaturat-
Siyalangan
oqsil
7.1-rasm. M e’dada xiorid kislota hosil boMish mexanizmi
H+ ionlari manbay i-H,CO„ u oshqozonning qoplovchi hujayralarida 
qondan diffuziya qilgan COç va H ,0 dan karboangidraza fermenti 
ta’sirida hosil bo‘ladi:
H ,C 0 3 dissotsiatsiyasi bikarbonat hosil bo‘lishiga olib keladi, u 
maxsus oqsillar ishtirokida plazmaga C1» ionlari antiport mexanizmi 
bo‘yicha o ‘tkazib beradi. C1» ionlari xlorid kanali orqali, H esa H /K. 
ATFaza ishtirokida faol transport yo‘li bilan oshqozon bo shlig iga 
o ‘tkaziladi. Bunda oshqozon bo‘shlig‘ida protonlar konsentratsiyasi 
106marotaba ortadi.
Xlorid kislotaning quyidagi biologik funksiyalari mavjud:
1) 
pepsinogenni faollashtirish;
2) 
m e’da shirasining kislotali muhitini taTninlash;
3) 
ovqat oqsillarini denaturatsiyalash;
4) 
bakteritsid ta’sir.
M e’da shirasining 4 xil kislotaliligi tafovut qilinadi: 1) hech 
qaysi birikma bilan bogTanmagan xlorid kislota (erkin HC1); 2) 
oqsil bilan bogTangan xlorid kislota (bogTangan HC1); 3) erkin va 
bog langan xlorid kislotaning yig"indisi (umumiy HC1); 4) erkin, 
bogiangan va umumiy HCI ning y ig‘indisi hamda m e’da shirasida 
kislotali muhit yaratadigan boshqa nordon moddalaming yig‘indisi 
(umumiy kislotalilik).
h 2o + 
co
2
-► h 2c o 3 
h c o 3- + H
185

---

M e’da shirasining ushbu kislotaliliklari indikator ishtirokida 
NaOH ning 0,1 mol/1 eritmasi bilan titrlash orqali aniqlanadi. 
Umumiy kislotalilik fenolftalein indikatori ishtirokida (pH ning 
o ‘tish chegarasi 8,2 - 10) 100 ml m e’da shirasini titrlash uchun 
(HC1 va boshqa kislotalilik xususiyatiga ega bo‘lgan moddalaming 
neytrallash uchun) sarflangan 0,1 mol/l NaOH miqdori bilan 
o ‘lchanadi. Umumiy kislotalilikning o ‘rtacha miqdori 40 - 60 mol/1 
ga teng. Erkin xlorid kislota dimetilaminoazobenzol indikatori 
ishtirokida (pH 1,0 - 3,0) 100 ml m e’da shirasini neytrallash 
uchun sarflangan 0,1 mol/1 NaOH miqdori bilan o ‘lchanadi. Uning 
o ‘rtacha miqdori 20-40 mol/1 gateng. B ogiangan xlorid kislota 
yuqoridagidek alizaringidrosulfonat NaOH ishtirokida (pH 4,3-6,3) 
yoki fenolftalein va dimetilaminoazobenzol indikatori yordamida 
aniqlangan um um iy kislotalilikni erkin kislota- lilikdan ayirish yo‘li 
bilan topiladi. Uning o ‘rtacha miqdori 10-20 mol/1.
M e’da shirasida kislotalilikning oshishiga