Sabirov B. A. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari fanidan

Qo’zg’aluvchan yig’ishda mahsulot bir ish o’rnidan ikkinchi va keyingilariga harakatlantirilgan holda yig’iladi. Har bir ish o’rnidagi jarayon bir yoki bir necha ishchi tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Har bir ish o’rniga biriktirilgan operatsiyani bajarish uchun kerakli bo’lgan komplektlar (birikmalar, detallar) doimiy ravishda keltiriladi.
Statsionar yig’ish donali va mayda seriyali ishlab chiqarish sharoitida keng qo’llaniladi. Yalpi ishlab chiqarish sharoitida ayrim yig’ma birikmalarni tayyorlashda ham statsionar usul qo’llaniladi. Qo’zg’aluvchan yig’ish seriyali va yalpi ishlab chiqarish sharoitida qo’llaniladi.
Mahsulotni qo’zg’almas umumiy yig’ishni uch usul yordamida amalga oshirish mumkin: operatsiyalarni konsentratsiyalash operatsiyalarni qisman va to’la differensiallash. Operatsiyalarni konsentratsiyalash usuli bu yig’ish jarayonida ishtirok etayotgan bir guruh ishchilarni yoki alohida bir ishchini ixtisoslashtirmagan holda mahsulotni yig’ishdan iborat. Bu usul donali ishlab chiqarishda qo’llaniladi, chunki ishlab chiqarish ishchilarning malakasini yuqoriligi, moslash-sozlash ishlarining ko’pligi, yig’ish jarayonining uzoq davom etishi va past mehnat unumdorligi va yuqori tannarxi bilan ajralib turadi.
Operatsiyalarni qisman differensiatsiya qilishda guruh ishchilari o’z ixtisosliklariga ega bo’ladi (chilangarlar, elektriklar, sozlovchilar). Bundan tashqari, mahsulotning ayrim birikmalari umumiy yig’ish joyidan tashqarida boshqa ishchilar tomonidan yig’iladi va keyinchalik umumiy yig’ish jarayoniga uzatiladi. Bu yig’ish uchun sarflangan vaqtni kamaytiradi. Bu usul seriyalab ishlab chiqarish sharoitida keng qo’llaniladi.
Operatsiyalarni to’la differensiatsiya qilish usuli bu yig’ish jarayoni ayrim operatsiyalarga bo’linishi, har bir operatsiyani bir yoki bir necha ishchi tomonidan bajarilishi va ularni bir yig’ish stendlaridan ikkinchisiga ketma-ket o’tishi bilan xarakterlanadi. Agarda operatsiyalar uchun sarflangan vaqtni moslashtirilsa va ishlab chiqarish taktiga muvofiqlantirmasa u holda oqimli yig’ish jarayonini tashkil etish mumkin. Masalan, samolyotlarni yig’ishda.
Mahsulotlarni qo’zg’almas yig’ish jarayonini ularning o’lchamlari tuzilishiga qarab quyidagi tartiblarda amalga oshiriladi:

1. 
   bevosita sex yoki bo’linma maydoninng bir qismida (maydonchada yig’ish);
   
2. 
   maxsus yig’ish stendlarida;
   

v) fundamentda;
g) yig’ish dastgohlarida;
d) chilangarlik stollarida.
Ishchilarning ish o’rni tevaragida shtiftlarni qoqish uchun, teshiklar ochish, rezba qirqish kabi ishlarni bajarish maqsadida vertikal radial parmalash dastgohlari va qo’zg’almas birikmalar hosil qilish uchun presslar bo’lishi kerak.
Qo’zg’aluvchan yig’ish shaklida transport vositalarining harakatlanishi ikki xil bo’ladi: uzluksiz va davriy; konveyer uzluksiz holda harakatlanganda ishchi tomonidan bajariladigan operatsiya mahsulot ish o’rnining maydoniga kelganda boshlanadi. Bunday hollarda transport vositasining to’xtash vaqti operatsiya uchun sarflangan vaqtga teng bo’ladi. Konveyerni uzluksiz yoki davriy ravishda harakatlantirishni aniqlashda ishlab chiqarish dasturi, takti, yig’ilayotgan mahsulot turi, yig’ish ishlarining murakkabligi, ular uchun sarflanadigan vaqt va shu kabi texnologik omillar hisobga olinadi.
Qo’zg’aluvchan yig’ish to’g’ri oqimli va oqimli bo’lishi mumkin.
To’g’ri oqimli yig’ishda mahsulotni u operatsiyadan bu operatsiyaga uzatish transport vositalari yordamida olib boriladi va har bir operatsiyada alohida ish bajarilib ular uchun sarflangan vaqt ishlab chiqarish vaqtiga moslashtirilmagan bo’ladi. Texnologik jarayonning eng
katta vaqt sarflanadigan operatsiyasini vaqtidan kam bo’lgan operatsiyalar, boshqa birikmalarni hosil qilish, yig’ish komlektlarini shakllantirish kabi ishlar bilan qo’shimcha ravishda yuklanadi. Ushbu ko’rinishda yig’ish ishlarini tashkil qilish seriyalab ishlab chiqarish sharoitida qo’llaniladi.
Oqimli yig’ish jarayonida har bir operatsiyani bajarish uchun sarflangan vaqt ishlab chiqarish taktiga moslashtirilgan bo’lib unga teng bo’lishi yoki qoldiqsiz bo’linishi mumkin bo’ladi. Ishlab chiqarish takti quyidagicha aniqlanadi:


_{Т =} 60F₀ K_т К_зm ₌ 60F_xm _{, мин , (7.3)}

и.ч _{N N}

bu yerda: F₀ – bir smenali ish tartibida yig’ish konveyerining yillik nominal ishchi soatlari miqdori, K_т – konveyerni ta’minlash bilanbog’liqbo’lgan ishlar uchun sarflangan vaqtni hisobga oluvchi koeffitsiyent; K_з – ish o’rnini tashkil qilish (unga xizmat ko’rsatish), ishchining jismoniy ehtiyojlari va dam olish vaqtida konveyerni to’xtaganligini hisobga oluvchi koeffitsiyent, K_z=0,95 …. 0,97; m – ish smenalari soni; N - yillik ishlab chiqarish dasturi; F_x – bir smenali ish tartibida, konveyerli yig’ish sharoitida ishchi soatlarning haqiqiy (hisobiy) miqdori, soat.