|
Nazorat savollari:
1. Sabzavot ko„chatchiligi deganda nimani tushunasiz?
2. Ko„chatchilik vazifasi nima?
3. Himoyalangan yer sabzavothiligining qanday xususiyatlari
bor?
4. Sabzavot ko„chatchiligi qanday rivojlangan?
5. Hozirgi kunda himoyalangan yer sabzavotchiligining o„rni
qanday?
6. Sabzavot ko„chatchiligida qanday muammolar bor?
7. Issiqxonalardan yuqori hosil olish uchun nimalarga e‟tibor
berish kerak?
2-BOB. O„ZBEKISTONDA FOYDALANILADIGAN
HIMOYALANGAN YER INSHOOTLARI
Himoyalangan yer inshootlarining tashkil qilinishi tuzilishini
murakkabliligi va o„simliklar uchun qulay sharoitlar yaratish uslub-
lariga ko„ra ular ilitilgan yer va ekin o„stiriladigan binolarga (parnik
va issiqxona) bo„linadi. Bu ikki guruh binolar turli usulda isitilishi,
sinchli yoki sinchsiz ko„tarib turuvchi konstruksiyaga yoki rom
qoplamali bo„lishi mumkin.
Ilitilgan yer ekin o„stiriladigan binolardan yon tomonlarida
to„sig„i bo„lmasligi bilan farq qiladi. Himoyalangan yer inshootlari
nisbiy hajmi (bino hajmining inventar maydoniga nisbati) bo„yicha
farqlanib, u ilitilgan yerda 0,3 dan ko„p emas, parniklarda – 0,2-0,4
va issiqxonalarda 1 dan 6 gacha bo„ladi.
2.1. Ilitilgan yer va parniklar
Ilitilgan yerning parniklardan asosiy farqi uni yon tomonlarida
to„siqlari bo„lmasligidadir, parniklarda esa bor.
Ilitilgan yer
– yon tomonlarida to„sig„i bo„lmagan sodda
kichik hajmli vaqtinchali qurilma. Tuproq yuzi va qoplama orasidagi
masofa usti uncha baland bo„lmaganligi tufayli o„simliklarni
parvarishlash ishlari yopilgan qoplama olib qo„yilgan yoki biroz
ochib qo„yilgan holda bajariladi. Ilitilgan yer hamma erda keng
tarqalgan va undan erta bahor davrida ko„proq foydalaniladi. Unda
ochiq yerga nisbatan 10-25 kun oldin erta yetiladigan sabzavot
hosilini olish va arzon ko„chat yetishtirish mumkin. U shuningdek,
qish oldi muddatida ekilgan sabzavotlarni erta kuzgi sovuqlardan
saqlashda ham qo„llanadi.
Ilitilgan yer ikki asosiy: isitiladigan va isitilmaydigan guruh-
larga bo„linadi.
Isitiladigan ilitilgan yer asosan biologik usulda (go„ng va
boshqa organik moddalarni chirishi natijasida ajraladigan issiqlik
hisobiga) isitiladi.
Isitiladigan yerga bug„ chuqurlari (o„ralari), uyumlar, bug„lana-
digan pushta va jo„yaklar kiradi. O„zbekistonda faqat bug„lanadigan
jo„yaklardan foydalaniladi. Bug„lanadigan jo„yaklar chuqurligi 20-
25 sm, eni 1,8 m o„radan iborat bo„lib, unga 30-35 sm qalinlikda
biologik yonilg„i solinadi, uni usti o„radan chiqqan tuproq bilan yo-
piladi. Ular ustini yopilmasdan foydalanish mumkin, ammo nur
o„tkazadigan guruh yopg„ichlardan foydalanish yana ham yaxshi
natija beradi (2- rasm).
2- rasm
. Bug‘ uyumlar, chuqurlari (o‘ralari), bug‘lanadigan pushta.
Isitilmaydigan ilitilgan yer usti albatta biror material bilan
himoyalangan bo„ladi, isitiladiganlari esa usti himoyalangan ham
himoyalanmagan bo„ladi. Ilitilgan yerlarni himoya qilish uchun nur
o„tkazadigan va nur o„tkazmaydigan qoplamalar foydalaniladi,
ularni har ikkala turi individual (bitta o„simlik yoki uyani
himoyalaydigan) yoki bir guruh (bir guruh o„simliklarni himoya
qiladigan) o„simliklarni himoya qiladi.
Nur o„tkazmaydigan material (qoplama) harorat sezilarli dara-
jada pasayganda 2-3 sutka davomida yopiladi, asosan tungi soat-
larda, nur o„tkazadiganlaridan esa uzoq muddat davomida foydala-
nish mumkin.
Nur o„tkazmaydigan va nur o„tkazadigan individual himoya qila-
digan yopqichlar sermashaqqatli bo„lgani uchun sanoatlashgan sab-
zavotchilikda qo„llanilmaydi, ular faqat tomorqa xo„jaliklarida foy-
dalanadi.
Nur o„tkazmaydigan individual (yakka) yopqichlar sifatida ip
bilan tiqilgan yoki sim bilan mahkamlangan oddiy yoki perforatsiya
qilingan qog„oz, karton, toldan yasalgan qalpoqchalardan; nur o„tka-
zadigan to„nkarib yopilgan shisha bankalar, tagi kesib tashlangan
polietilen butilkalar, ustiga plyonka qoplangan turli shaklda simdan
tayyorlangan sinchlar va reykalar ustiga tortib yopilgan plyonkalardan
foydalaniladi.
Guruh o„simliklar ustidagi sinchlar asosan, nur o„tkazadigan
bo„ladi. Ular polimer materiallar va oynavand rom ko„rinishida bo„-
lishi mumkin.
Oyna qoplangan romlarning qimmat va og„ir bo„lishi tufayli
foydalanishdan chiqarilgan, ular o„rnida faqat kichik hajmli plyon-
kali yopqichlar qo„llanilmoqda.
Guruh o„simliklarini ustini yopish
sinchli
va
sinchsiz
bo„ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
