S yunusov, Z. Abdiyev

Tabiiy yorug„lik bo„yicha MDH davlatlar maydonini minta
-
qalash.
Himoyalangan yerlarni joylashtirish, inshootlarni turi va 
konstruksiyalarini, ekin va navlarni tanlashda, ularni yetishtirish 
muddatlari va uslublarini ainqlashda iqlim xususiyatlari hisobga 
olinadi. Quyosh yog„dusining davomiyligi bo„yicha regionlarni 
tavsifi keng tarqalgan. Ammo, u quyosh energiyasi kirishiga deyarli 
to„liq tavsif beraolmaydi, chunki quyosh yog„dusining davaomiyligi 
bir xil bo„lgan ko„pchilik punktlarda quyosh radiatsiyasini kirimi bir 
xil emas. 
O„simliklarni normal o„sishi va rivojlantirishi uchun uni u yoki 
bu davrdagi hayoti davomida FFR jadalligi va uni yig„indisini aniq-
lash zarur. Issiqxona ekinlarini yetishtirish muddatalri kuzgi-qishki 
davrda issiqxonalarga kiruvchi FFR oqimi bilan aniqlanadi. Barcha 
mintaqalarda FFR kirimini eng tanxis davri dekabrdan to fevralga-
cha bo„lgan davr hisoblanadi. Himoyalangan yer inshootlarini ratsi-

---

onal joylashtirish va foydalanishda MDH davlatlari maydoni dekabr 
va yanvarda issiqxonalarga kiruvchi tabiiy FFR oqimini kirimi 
bo„yicha 8 ta yorug„lik mintaqalariga (0...7 ortib boruvchi daraja 
bo„yicha) bo„linadi (20-rasm va 11-javdal). 
20-rasm.
Dekabr-yanvarda issiqxonalarga FFR oqimini kirimi 
bo‘yicha MDH davlatlari maydoni mintaqalanishi
(
Vaщenko S.F. 
bo‘yicha, 1984
) 
 
Dekabr va yanvarda yettinchi mintaqada FFR yig„indisi 2330-
3980 kkal/sm
2
, Markaziy Osiyo davlatlaridagi esa gorizontal yuzaning 
2620-3390 kkal/sm
2
yoki 30º qiyalikdagi yuza uchun 1500-2600 va 
1600-2100 kkal/sm
2
ni tashkil qiladi. Bu mintaqada dekabr-yanvardagi 
FFR o„rtacha yig„indisi jadallik o„rtacha 0,067-0,111 kkal/sm
2
daqiqa 
bo„lganda 33 dan 63 kkal/sm
2
atrofida bo„ladi. 
Yettinchi mintaqasi bo„yicha keltirilgan FFR tushimi va uni 
jadalligi ko„r-satkichlari bodring va pomidorni yorug„likka bo„lgan 
talabini qondirish uchun bemalol yetarlidir. Chunki bodring unib 
chiqishidan to hosilga kirgunicha kunlik o„rtacha FFR yig„indisi – 
25 kal/sm
2
ni, bu ekin mevalarini hosil bo„lishi va o„sishi uchun 
imkon beruvchi o„rtacha kunlik yig„indisi minimumi – 28 kal/sm
2
ni 
tashkil qiladi, pomidor uchun yuqoridagiga muvofiq 64 va 38 
kal/sm
2
. 35 kunlik bodring va 50 kunlik pomidor ko„chatlari uchun 
FFR jadalligi tegishlicha 0,046 va 0,053 kal/sm
2
daqiqa bo„lishi 
kerak (12-jadval). 

---