S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Ma’lumotlarni qayta tiklash: 
1. Buzilgan ma‘lumotlarni qayta tiklash. 

apparat va dasturiy xatolar; 

zararkunanda DT ta‘siri; 

foydalanuvchilarning xatoligi va atayin harakatlari. 
2. «Yopiq» ma‘lumotlarni qayta tiklash. 

parol bilan yopilgan ma‘lumotlar; 

kodlashtirilgan va shifrlangan ma‘lumotlar; 

«yashirin» sohalardagi ma‘lumotlar. 
3. Ma‘lumotlarni saqlash tizimidan qayta tiklash. 

RAID tizimlari va tashqi DAS tizimlari; 

NAS tarmoq ombori; 

ma‘lumotlarni virtual va taqsimlangan ombori. 
4. Ma‘lumotlarni saqlashning turli texnologiyalari. 

ma‘lumot saqlovchilarni toifalari; 

interfeyslar; 

ma‘lumotlar saqlashni tashkillashtirish yо‗llari. 

---

13 
Bu muammolarga muvofiq raqamli kriminalistika quyidagi 
vazifalarni yechadi: 

kompyuter axboroti bilan bog‗liq harakatlar va tezkor-qidiruv 
tadbirlari (TQT) taktikasini ishlab chiqish; 

kompyuter jinoyati dalillarini tadqiq qilish va yig‗ish uchun 
apparat va dasturiy vositalar, usullarni yaratish; 

kompyuter axboroti bilan bog‗liq huquqbuzarliklarning 
kriminalistik xarakteristikasini о‗rnatish. 
Forenzika bо‗yicha mutaxassis ishlashiga tо‗g‗ri keladigan deyarli 
barcha izlar doimiy yoki salbiy kompyuter axboroti kо‗rinishiga ega. 
Ularni yо‗q qilish etarlicha oson – ham qasddan, ham tasodifan. Ularni
qalbakilashtirish oson, «qalbaki» bayt «haqiqiysidan» farqlanmaydi. 
Raqamli dalillarni qalbakilashtirilishi axborotni mazmuni bо‗yicha 
yoki boshqa joylarda qoldirilgan axborot izlari bо‗yicha aniqlanadi. 
Raqamli dalillarni bevosita inson sezgi organlari orqali qabul qilish 
mumkin emas, biroq faqatgina murakkab qurilmaviy-dasturiy vositalar 
orqaligina qabul qilish mumkin. Shuning uchun ham bu izlarni boshqa 
shaxslarga – prokurorlarga, sudyalarga tushunarli qilib kо‗rsatish qiyin. 
Har doim ham ularni saqlashda izlarni о‗zgarmasligini ta‘minlash oson 
emas. Nafaqat ta‘minlash, balki sudyaga buni о‗zgarmasligini isbotlash 
ham. Umuman, «о‗zgarmaslik» tushunchasi kompyuter axborotiga tor 
holatdagina qо‗llaniladi. Ba‘zi bir ma‘lumot tashuvchilarda ular rostdan 
ham statik – tashuvchi sohalarini turli magnitlanishi kо‗rinishida yoki 
uning optik xususiyatlarini turi kо‗rinishida saqlanadi. Biroq boshqa 
holatlarda axborotni saqlash usullari shundayki, ma‘lumot tashuvchini 
doimiy almashinuvini kо‗zda tutadi. 
Kompyuterning 
tezkor 
xotirasi 
bir 
necha 
millisoniyada
regeneratsiyalanadi. Ya‘ni u yerda yozilgan signallar о‗chiriladi va yana 
qayta yoziladi. Kо‗plab aloqa kanallari bо‗yicha yuborishda yuzaga 
keluvchi xatoliklar hisobida xalaqitga bardoshli kodlashtirishdan 
foydalaniladi; bu xatoliklar paydo bо‗lishidan qochib bо‗lmaydi, biroq 
kod ortiqchaligi hisobiga qabul qiluvchi tomonidan tuzatiladi. Markaziy 
protsessorda ham doimiy ravishda arifmetik-mantiqiy operatsiyalarni 
bajarishda xatoliklar bо‗ladi, biroq ular juda ham kо‗p bо‗lmasa ichki 
diagnostika sababli tuzatiladi. TCP (Transmission Control Protocol,
 
yuborishni boshqarish protokoli) kabi tarmoq protokollarida bu 
ishonchlilik yо‗lda yо‗qolgan datagrammalar yoki boshqa axborot 
bloklari ularning tо‗g‗ri qabuli tasdiqlanmaguncha oldindan yuborilishi 
hisobiga erishilgan. 

---

14 
Raqamli kriminalistikaning