S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

 
2.
 
«Insayder»
. Kompyuter buzg‗unchisining kengroq tarqalgan 
toifasiga AT sohasini yaxshi bilmaydigan, lekin xizmatdagi axborot 
tizimiga ruxsatga ega inson kiradi. Umuman allaqachon tasdiqlanganki, 
kompyuter tizimlarining ―buzilishi‖ning katta qismi ichkaridan amalga 
oshiriladi. Bu haqaiatdan ham shunday. Shuning uchun ham huquqqa 
ega bо‗lmagan ―insayder‖ ruxsati tergov qilishda birinchi kо‗riladigan 
versiya hisoblanadi. Hattoki, agarda huquqqa ega bо‗lmagan holda 
ruxsat tashqaridan bо‗lganda ham, uning iloji ichkaridagi xodim bilan 
kelishilishi evaziga amalga oshirishga mumkin bо‗lgan. 
 

---

39 
Oddiy ―insayder‖ kompyuter jinoyatini (shaxsan yoki ―tashqi‖ 
sherik bilan hamkorligi shaklida) о‗z xizmat mavqei sababli olingan 
ma‘lumolardan foydalanilish bilan amalga oshiradi. 
3.
 
«Oq yoqa». 
Jinoyatchilarning bu toifasi eskidan yaxshi 
ma‘lum bо‗lgan, biroq о‗z faoliyatlarining qurollarini kompyuterga 
almashtirgan g‗azna о‗g‗rilaridir. Davlatni yoki xususiy kompaniyani 
о‗marishning yuzlab usullari mavjud. Banal о‗g‗rilikdan tashqari bunga 
pora berishlar, tijoriy sotib olish, tijoriy sir hisoblangan axborotdan 
noqonuniy foydalanish, firibgarlikning turli kо‗rinishlari va shu kabilar. 
«Insayder»dan farqli bu toifadagi buzg‗unchi AT sohasida minimal 
malakaga ega bо‗ladi va kompyuterni jinoyatni sodir etish quroli sifatida 
foydalanmaydi. Kompyuter bu yerda jinoyat dalillarni,
 
izlarni saqlovchi 
vazifasinigina bajaradi. 
 
«Oq yoqa»larni sabablar bо‗yicha uch guruhga ajratish mumkin: 
1)
О‗z vakolatlarini suiste‘mol qiluvchi xodim kompaniya 
yoki rahbariyatga bо‗lgan ginalari sababli. Ularni uzoq vaqt 
ishlagan xodimlar orasidan qidirish lozim. 
2)
Axloqsiz, imkoniyat tug‗ilgani sababligina о‗g‗irlik 
qiluvchi vijdonsiz qaroqchilar. Bu toifadagi «oq yoqa»lar uchun 
buzg‗unchilikning boshlangunicha lavozimda uzoq vaqt xizmat 
qilinmagani bilan xarakterli. 
3)
Og‗ir moddiy muhtojlikka, о‗g‗irlik yoki firibgarlik 
qilishni talab qiluvchi shaxsdan moddiy yoki boshqa bog‗liqlikka 
tushib qolgan zо‗ravon qaroqchilar. Bunday muammolarni 
atrofdagilardan yashirish qiyin – katta yutqazish, norkomaniya, 
oilaviy inqiroz, biznesdagi omadsizliklar. Bu guruh qaroqchilari 
unchalik ehtiyotkor emas, ular birinchi va ikkinchi toifadagi 
qaroqchilar kabi jinoyatga uzoq vaqt tayyorlanmaydi.