S. Sofiyev hayot faoliyati xavfsizligi fanidan amaliy mashg’ulotlarini bajarish uchun

Nazorat savollari:
1.Nafas olish organlarini ximoyalovchi va gaznikoblar turlari qaysilar? 
2.Maxsux korjoma va poyafzallarga qo’yilgan talablar. 
3.Qo’lni ximoyalovchi vositalar qaysilar? 
 
 

---

43 
AMALIY MASHGULOT № 5 
Sanoat va qishloq xo’jalidagi xavfli chig’itlarni turlari, zararli 
darajalari ularni zararsizlantirish, qayta ishlashning inavatsion 
texnalogiyalarini o’rganish. 
Xozirgi vaqitda zararli moddalarni belgilari sifatida shu zararli 
moddalarning chiqarayotgan manbani xar-xil ko’rsatkichlari qabul qilinishi 
mumkun. Ular umumiy va xajmiy birikmalarda ifodalangan bo’lishi yoki uni 
xar-xil parametrga prosentlarda olinishi jumladan manbadan chiqayotgan 
gazning miqdori yoki xajmiy dovomiyligi manbaning ishlab chiqarish quvvati 
yoki foydalanayotgan xom ashyo xajmi yoki olinayotgan maxsulotlarning 
yoki oralig’ maxsulotlarini miqdori bo’lishi mumkun. Zararli chiqindilarni 
belgilari faqat atmosfera ifloslanishini boxolab qolmasdan bazan bir qancha 
ikkinchi darajali vazifalarning xam bajarishda foydalaniladi. Xar-xil 
davirlarda korxona karparatsiya va tarmoq bo’yicha ayrim aniq manbalar
ko’lam sifatida zararlanish darajasi belgilanib qolmay balki butun mintaqa 
zararlanish darajasini maxalliy glabal miqiyosida aniqlash uchun xam 
foydalanish mumkun. Bu belgilarni aniqlashdan maqsad chiqindi 
manbalaridan chiqarib yuborilayotgan modda miqdorini nazorat qilib turish 
lozimligi bilan bog’liq. 
Sanoat 
zararli 
chiqindilarni 
o’rmon 
va 
o’rmon
xo’jaligiga tasiri.
Sanoat korxonalarining miqyosida rivojlanishi boshlangan davlatlardan 
boshlab sanoat chiqindilarini o’rmonlar va o’rmon xo’jaliklariklariga zari juda 
katta ekanligi sezilgan edi.
Bu xaqida birinchi ogohlantirish XIX asr 
oxirida elon qilingan bo’lib bu birinchi ogoxlantirish edi. Bu davrlarda 
g’arbiy mamlakatlarda zovod va korxonalardan chiqayotgan zararli gaz 
tutunlar atmosferani anchagina zaxarlab qo’ygan edi. Shu davrlarda zovod 
fabrikalardan chiqayotgan gaz bug’larni tozalab atmosferaga chiqaruvchi 
moslama yo’g’ edi. Bundan tashqari umumiy korxonalarni rivojlanishi 
energetika sanoati metallurgiya sanoatini rivojlanishi natijasida atrof muxitga 
chiqarib yubrilayotgan zararli chiqindilar miqdori falokatliy miqdorlarni 
tashkil etdi. Bundan so’ng rivojlanish borasida oyna sozlik kiramika kimyo 
zovodlari rivojlanishi atrof muxit va atmosferani ifloslanishi jixatidan yuqori 
nuqtaga ytganligidan dalolat beradi.O’rmonlarning qurib qolishiga atmosfera 
tarkibidagi ayrim olingan gazlarning nisbiy ko’payb ketishidir.O’simlik 
dunyosiga yetkazilayotgan zararni ng asoslari bu
-Atmosfera xavo tarkibidagi chang zarralar. 
-Oltingugut diooksidi. bo’lgan 
Qattiq moddalarini chiqindilari ayniqsa energetika soxasida ko’plab
ajraladigon kul chang qatlamlari xosil qiladi va bu o’simliklarda fotosintez 
jarayonlarining susaytirishga sabab bo’ladi. Bazi bir changlar tuproq 
qatlamiga sezilarli darajada zarar yetkazadi. 
MASALAN.Tuproq tarkibida sement changi to’planishi xisobiga paxta o’sishi 
uchun sharoit yo’qatiladi. 

---

44 
Magnizit ishlash qayta korxonalarida ajralib chiqayotgan chang 
tarkibida bo’lgan magnit birikmalari o’simliklarni vegitattsiya davrida 
o’sishiga to’sqinlik qiladi.Ftor birikmalari bargli o’rmonlarga qattiq zarar 
ytkazadi.Ular ayniqsa gaz xolatda qattiq xavf tug’diradi chunki daraxt ildizi 
ftoritlarni kamroq qabul qiladi. Ularning asosan barglari va butalari qabul 
qiladi.Bargi to’kiladigon daraxtlar igna bargli qishin-yozin ko’m-ko’k 
bo’ladigon daraxlarga nisbatan ko’proq oltingugut diooksidini yutadi ammo 
uning tasiriga chidamliroq bo’ladi. Odatda oltingugut diooksidini 1mg\m3 
gacha miqdori daraxt barglari uchun aytarli zarar yetkazmaydi ammo uning 
tarkibida xilolrofinni kamaytirishga va barglarini vaqtdan oldin to’kilishga 
bog’liq bo’ladi. Xlorofin barglarda butunlay parchalanganda barglar qizil 
rangga kiradi. Igna bargli daraxlarga atmosfera xavosi tarkibida oltingugut 
dioksidi 0.3mg\m3 atrofida bo’lganda igna bargliy daraxlarni eskirgan 
barglari to’kiladi natijada daraxt barglari siyraklashadi.Atmosfera xavosining 
o’zgartiruvchi o’rmonlar va o’simlik ekalogiyasiga tasir qiluvchi modda
ftorlarni borligidir.O’rmon va o’simlik olamini eng ko’p zararlovchi modda 
ftorli gazlar vodorodi xisoblanadi
Bu o’simliklarni barglarini butalarini qoviqlarini zararlaydi va ichki 
qismiga kirib ko’kargan joyga to’planadi.Bazi bir daraxlarda ftorli gaz 
konsentrattsiyasini xam ko’tarishi mumknligi aniqlangan.