S. Sofiyev hayot faoliyati xavfsizligi fanidan amaliy mashg’ulotlarini bajarish uchun

Maxsus korjoma va poyabzallarga quyiladigan talablar 
Maxsus korjoma ishchilarni tashqi muxiddan salbiy ta’siridan saqdash 
uchun muljallanadi. Bunda kishi tanasiga xavo almashish funktsiyasi 
buzilmasligi kerak. 
U shunday bo’laladiki, unda odam o’zini qulay xis qilishi va ish 
sharoitida xavfsiz bo’lishi kerak; u kishining erkin xarakatiga to’sqinlik 
qilmasligi va aylanib turuv- chi kismlarga o’ralib ketishi mumkin bo’lgan 
osilib yoki chiqib turuvchi qismlari bo’lmasligi kerak. Maxsus korjoma 
Ko’zni ximoyalovchi vositalar ichki gardishi kapronli S-2; 2 - yon tomonidan 
ochiq ximoyalagichi S-3; 3 - turli oyna bilan S-15; 4 - turli oynasiz S-10; 
tangachasimon S-12; 6 - yopik turdagi S-33; 7 - xaydovchilar uchun S-5; 
8 - yozgi S- 1; 9 – ko’zni ximoyalovchi niqob. yYengil tozalanadigan va 
badanni qichitmaydigan materiallardan tikiladi. 
Xarakatlanib 
turuvchi 
mexanizmlar 
yaqinida 
turib 
ishchilarga 
(operatorlar, moylovchilar, ta’mirchi chilangar va sh.u.) paxta ipidan tikilgan, 
belbogsiz, ichki kombinezonlar beriladi. 

---

40 
6-rasm.
Shaxsiy ximoyalanish vositalari. 
a - izolyatsiyalovchi shtanga; b - izolyatsiyalovchi qisqich; v - yuqori 
kuchlanishni ko’rsatuvchi asbob: 1-lampa; 2-kondensa- torlar; 3-sichkdch; 4-
ushlagich; g - past kuchlanishni ko’rsatuvchi asbob; d - dielektrik qo’lqop, 
boti, gilamcha izolyatsiyalovchi taglik. 
Qo’llarni jaroxdtlanishdan saqlash maqsadida ishchilar qo’lqoplar bilan 
ta’minlanadi. Sochni xarakatidagi mexanizmlar o’rab ketmasligi uchun 
ayollar uchburchak ro’mol o’rashlari, erkaklar beretka kiyishlari kerak. 
Poyabzal fabrikalarining kislota bilan ishlaydigan ishchilari dag’al ipdan 
yoki paxta ipidan tikilgan, kislota ta’siriga qarshi modda shimdirilgan 
matolardan tikilgan shim va kurtkalar bilan ta’minlanadilar. Shu maqsadda 
dagal. jun va xlorin tolasi aralashmasidan tikilgan, kislota ta’siriga chidamli 
sovuqdan maxsus kamizonlar tikiladi. 
Xozirgi paytda kislota va ishqorlar ta’siriga chidamli sintetik tolalar 
(lavsan, nitron) va jun tolalari bilan aralashtirilib yoki faqat sintetik tolalardan 
tikilgan matolar keng ko’llaniladi. 
Kislota bilan bevosita ishlovchilarga rezina shim, kukrak fartuklari. 
Qo’llariga kiyish uchun dagal jun qo’lqop beriladi. 
Ishqor bilan ishlovchilarga paxta ipidan yoki brezentdan tikilgan 
kostyum va kukrak fartuklari beriladi. Shuni bilish kerakki, ishqorlar jundan 
tikilgan matolar yYengil, shuning uchun ularni ishqor bilan ishlashga qo’llab 
bo’lmaydi. 
O’ta nam xonalarda ishlovchi ishchilarga paxta tolasidan tikilgan va 
namiqmaydigan (suvni o’ziga tortmaydigan) kostyum va kukrak fartuklari 
beriladi, qo’lga kiyish uchun paxta qo’lqoplar beriladi. 
Maxsus poyabzal ishchining oyoqlarini xar xil zararli MODDA va 
xavflardan saqlashga muljallangan. 
Ishlab chiqarishdagi zararlarning xarakteriga moslab mahsus tanlanadi 

---

41 
va shaxsiy ximoya vositalar tikiladi.Nafas olishdagi xavo orqali ta’sir 
qiluvchi xavfli zararli ishlab chiqarish omillaridan kishi nafas olish a’zolarini 
ximoya qiluvchi moslamalar to’rt xil bo’ladi: gaznikoblar, respiratorlar, xavo 
shlemlari va xavo niqoblari. Bular kishini ish joyidagi xavoda aralashgan xar 
xiliflosliklardan (6yF, gaz, aerozollar, changlar) va kislorod yetishmasligidan 
samarali ximoya qilishi kerak. Ularni tanlashda sexdagi xavo muxitining 
tarkibi va Xolatini, ishlab chiqarish jarayonini va bosghqa mexnat 
sharoitlarini xisobga olish kerak. Nafas a’zolarining shaxsiy ximoya vositalari 
ishlash printsipi bo’yicha ikki turli — filtrlovchi (F) va ixotalovchi (I) 
bo’ladi. Filtrlovchi turlari sex xavosida kislorod miqdori yetarli (18% dan 
ko’p) bo’lganda va zararli moddalar miqdori kam bo’lganda qo’llaniladi. 
Ixotalovchi ximoya vositalari esa zararli moddalar sex xavosida 
chegaralanmagan va kislorod esa yetarli miqdorda bo’lmagan xollarda 
ishlatiladi. O’z navbatida filtrlovchi ximoya vositalari o’z vazifasiga ko’ra, 
aerozollardan ximoyalovchi va universal turlariga bo’linadi. Ixotalovchi 
ximoya vositalari konstruktsiyasi bo’yicha — ichakli, nafas olish uchun 
xavoni toza zonadan. olib beruvchi va avtonom — nafas olish uchun shaxsiy 
manbai bo’lgan turlarga bo’linadi. 
Filtrlovchi respiratorlar xam gazniqoblar singari sex xavosidagi aerozol, 
bug va gazlarda kislorod miqdori 18% dan kam bo’lmagan xollarda ishlatilib, 
ular uch turli bo’ladi: aerozollardan ximoyalovchi, gazlardan ximoyalovchi va 
universal yengil sanoat korxonalarida asosan changlardan ximoyalovchi 
turlari ishlatiladi. 
Filtrning ishga yaroqsiz bo’lib, to’lib qolganligining belgisi, nafas 
olishning qiyinlashganidan bilinadi. Bu yYengil va o’rta ogirlikdagi ishlarda 
nafas olishga qarshilik 100 Pa dan, ogir ishlarda esa 70 Pa dan boshlab 
seziladi. Bunday xolat yuzaga kelganda filtrlar almashtiriladi yoki changdan 
tozalanadi (regeneratsiya qilinali). Buning uchun filtrga o’tirib qolgan 
changni siqib) qoqib tashlanadi, bunda yaxshi tozalanmasa, qarama-qarshi 
tomondan siqilgan toza xavo bilan puflab tozalalanadi, bunda xam yaxshi 
samara bermasa, uni yangisiga al- mashtiriladi. Nafas olish a’zolarini yakka 
tartibda ximoyalash vositalaridan ish mintaqasidagi xavoda zararli moddalar 
miqdori IKBKdan ko’p bo’lgan xollarda foydalanish kerak. Nafas olish 
a’zolarini ximoyalash uchun filtrlovchi yoki ximoyalovchi vositalardan 
foydalaniladi. 
Filtrlovchi vositalar nafas olinadigan xavoni zararli aralashmalardan 
tozalaydi. Ular sanoat filtrlovchi gaz-niqoblari va filtrlovchi respiratorlarga 
bo’linadi. 
Sanoat filtrlovchi gaz niqoblari nafas olish organlarini, shuningdek 

---

42 
ko’zlar va yuz terisini gazlar, buglar xamda changdan ximoyalaydi. Ular 
filtrlovchi qutichadan iluvchan shlangning yuzga kiyiladigan qismidan tashkil 
topgan, Sanoat gaz niqoblarining qutichalari muayyan zararli moddalardan 
ximoyalash uchun yutqichlar bilan to’ldiriladi| vazifasiga qarab xar xil 
ranglarda bo’ladi xamda muayyan xizmat muddatiga ega bo’ladi. 
Filtrlovchi respiratorlar vazifasiga ko’ra changa, gazga qarshi va 
universal xillarga bo’linadi. 
Respiratorlar yarim yuzniqob va filtrdan tuzilgan. Ular bir necha 
markalarda ishlab chiqariladi. Og’ir ishni qilishda va chang miqdori ko’p 
bo’lganda changa qarshi F-3 respiratoridan, agar va o’rtacha og’irlikdagi 
ishlar xamda chang miqdori ko’p bo’lganda U-2K respiratoridan, chang 
miqdori kam bo’lganda esa "Lepestok" respiratoridan foydalaniladi. 
U niversal RU-60M respiratori nafas olish organlarini zarli moddalar 
gaz, bug va changdan ximoyalash uchun ishlatiladi. 
Ixotalovchi gazniqoblar nafas olish a’zolarini atrof- muxitdan butunlay 
ajratib qo’yadi. Bunday vositalarga ichakli gazniqoblar, kislorodli va xavoli 
nafas olish aparatlari kiradi. 
Ichakli gazniqoblarning ichagining uzunligi 9-10 m bo’lgan o’ziyurar va 
ichagining uzunligi 20 m gacha bo’lgan, xavo majburiy xaydaladigan xillari 
mavjuddir. 
Kislorodni o’tkazmaydigan gazniqoblar nafas olish a’zolarini atrof- 
muxitdan batamom ajratib qo’yadi. 
quloqdarni shovqun ta’siridan ximoyalash uchun quloq tiqinlari 
(kiladishlar), quloq qopqoq (naushnik) va shlemlardan foydalaniladi. quloq 
tiqinlari govakdor yoki quyma rezinadan, plastmassa, qayishqoq plastinkalar, 
xar xil tolali matolardan tayyorlanadi. Quloq qopqoqlar quloqning ikki 
qismiga kiyiladi. Shovqindan ximoyalovchi shlemlar faqat shovqin va 
sovuqdan emas, balki lat yeyish va boshqa shikastlanishlardan xam saqlaydi. 
Shovqinga qarshi temir qalpoq (kaska) dan boshni mexanik shikastlanish va 
yuqori chastotali tok ta’siridan ximoyalanish uchun foydalaniladi. Qo’l, yuz 
va bo’yin terisini ximoyalash uchun maxsus ximoya surtmalari, pastalari va 
kremlari ishlatiladi.