S. Sofiyev hayot faoliyati xavfsizligi fanidan amaliy mashg’ulotlarini bajarish uchun

8-rasm: 
Shovqinni tadqiqot etish tajriba qurilmasining sxemasi
. 
1- Shovqin yutuvchi yuzali operator xonasi (kabinasi); 2-O`lchov 
asbobining mikrafoni; 3-tovush himoyalovchi to`siq (devor); 4-To`siqni 
o`rnatish uchun yo`naltirgich; 5- Tovush kamerasi; 6- Tovush yutuvchi 
qalqon; 7- Shovqinni manbai 8- o`lchov asbobi 
ISHV-1 asbobini ishga tushiring. Unga tokni etarli ekanligini tekshiring. 
Buning uchun ―Ish turi‖ (―Rod-raboti‖) o`chirib yoqgich murivi 
(qo`loqchasi)ni (―Kontr. pitaniya‖) ―ta`minotni tekshirish‖ holatiga keltiring. 
Bunda oldingi paneldagi bildirgich chiroq o`chib-yonishi kerak, asbobni mili 
(strelkasi) esa ―Batareya‖ (7-10 dB) sektoriga qarama- qarshi turishi kerak. 
Bordiyu bu holat sodir bo`lmasa, unda tarmoqni blokini yoki batareyalar 

---

52 
tekshirilishi lozim. Asbobda o`lchov boshlangungacha, uni 5 min. muddatda 
qizdirish kerak.
Shovqin manbai kamerasida maxsus mo`ljallangan o`yiqda (inchada) 
mikrofonni o`rnating. Standart oktanlar qatori chastotasi bo`yicha tovush 
bosimi sathini o`lchash uchun asbobni tayyorlang. Buning uchun asbobni 
oldingi panelidagi o`chirib yoqgich (pereklyuchatel’)ni quyidagi holatlarga 
o`rnating: ―Delitel’- 1‖ va ―Delitel’- 2‖ni maksimal qiymatlariga ya`ni 90 va 
40 dB ; ―Rod izmereniya‖- Fil’trlar holatiga ; ―Rod raboti‖ni – sekin 
(medlenno) holatiga; ―Zvuk- vibratsiya‖ – Tovush (zvuk) holatiga; 
―CHastota‖- 63 Gts holatiga o`rnating. SHovqin manbaini ishga tushirib, 63 
Gts chastotadagi tovush bosimini kattaligini o`lchang. Buning uchun ―Delitel’ 
- 1‖ o`chirib-yoqgichi holati o`zgartiriladi, kerak bo`lganda esa ―Delitel’- 2‖ 
ni ham holati o`zgartiriladi, asbobni milini shkalaning o`ng qismidagi 0 
belgiga o`rnatiladi. Qachonki mil, biror-bir shkalani bo`linmasiga to`xtasa, 
milni va o`chirib-yoqgich ―Delitel’- 1‖ hamda ―Delitel’-2‖ni ko`rsatmalari 
qo`shiladi. Masalan, agar asbobni mili 6 soniga kelib to`xtasa, o`chirib-
yoqgich ―Delitel’- 1‖ 90 holatiga bo`lsa, ―Delitel’-2‖- 10 holatiga turgan 
bo`lsa, bunda tovush bosimini sathi quyidagiga teng bo`ladi: 6+90+10=106 
dB.
O`lchovlar asosida spektrogramma L = 

( f ) ni quring. Har qaysi 
chastotaga ruxsat etilgan shovqin grafigini chizing va shovqinni ruxsat etilgan 
sathidan yuqori zonasini aniqlang.
SHovqin manbai va mikrofon holatini o`zgartirmay tovush kamerasini 
shiftiga va devorlariga tovush yutuvchi qalqon o`rnating.
SHovqin manbaini ishga tushuring va yuqorida keltirilgan uslub 
bo`yicha har qaysi oktan kengligi chastotasida shovqinni sathini o`lchang.
CHizilgan birinchi tajriba shovqin spektrogrammasiga yangi spektrni 
chizing, ularni bir-biri bilan va shovqin sathini ruxsat etilgan grafigi bilan 
solishtiring.
SHovqinni yutuvchi yuzani o`rnatganligi hisobidan kamerada shovqinni 
pasayish samaradorligi to`g’risida xulosa qiling.
Operator xonasi (kabinasi)da mahsus mo`ljallangan o`yiqchada 
(inchada) o`lchov asbobining mikrofonini o`rnating.
―Rod izmereniya‖ o`chirib-yoqg’ich (pereklyuchatel’)ni A holatga 
o`rnatib dB A da shovqinni o`lchashni olib boring. Boshqa o`chirib-
yoqg’ichlarni holati va qolgan tovushlar sathini o`lchash uslubi xuddi oldingi 
tajribalarnikidek bo`ladi. Holat o`zgartirgich ―CHastota‖ ishga qatnashmaydi 
va uning holati ishga dahilsiz.
SHovqin manbaini ishga tushiring. Kabinadagi (xonadagi) shovqinni 
kattaligini o`lchang.
O`lchov asbobi va qo`ng’iroq (sirena)ni ishga tushirmay, tovush 
kamerasi va operator xonasi (kabinasi) orasiga ketma-ket (navbatma-navbat),
quyida sanab o`tiladigan tovush ajratgich (izoliyatsiyalovchi) to`siqlarni
o`rnating va har qaysi bilan kabinadagi shovqin sathini o`lchang, shuningdek 

---

53 
asbobni ko`rsatgichini va sub`ektni eshitishi bo`yicha baholang. SHovqin 
sathi eshitilishini baholash uchun o`quvchilardan bir kishi operatorni yopiq 
xonasi (kabinasi) da bo`lishi lozim. To`siqsiz va to`siqlar bilan yoki har xil 
to`siqlarda asbobni ko`rsatgichlarini farqi orqali shovqin sathini pasayish 
samaradorligini aniqlang.
To`siqlarni o`rnatishda shunga e`tibor berish kerakki tovush kanallari 
zich mahkamlansin, ya`ni to`siqlar va devorlar orasida bo`shliq (yoriq) 
qolmasin.
Operator kabinasi (xonasida) shovqin sathini pasayishiga to`siqlar 
tayyorlangan materiallarni ta`sirini tadqiqot eting. Buning uchun esa bir xil 
qalinlikdagi (4mm) faneradan, shishadan, kartondan to`siqlarni ketma-ket 
o`rnating va kabina (xona)dagi shovqinni pasayishini o`lchang.
SHovqin sathini pasayishiga to`siqlar qalinligi ta`sirini tadqiqot eting. 
Buning uchun esa har xil qalinlikda tayyorlangan (4;8; 12 mm ) fanera 
to`siqlarni ketma-ket (navbatma-navbat) o`rnating va kabinadagi shovqinni 
pasayishini o`lchang.
Tovush yutuvchi materiallar, to`siqlar yuzasining samaradorligini 
baholang. Buning uchun qalinligi 4 mm bo`lgan fanerali to`siqni yuzasiga 
tovush yutuvchi materiallar qatlami qoplanganida (porolon yoki kigiz) tovush 
sathini pasayishini o`lchang va qoplamasiz to`siqlardagi tovush sathini
ko`rsatgichlari bilan solishtiring. Tadqiqot qilingan omillardan tovush sathi 
ko`rsatkichlarini, tovush ajratgichlar (izolyatsiya)ga bog’ligi to`g’risida 
xulosa qiling. Quyidagi kriteriyalar bo`yicha qo`llanilgan har xil to`siqlardan 
shovqin sathi eshitilishini pasayishiga baho bering: shovqinni pasayishi 
sezilmaydi, ozgina seziladi, yaxshi seziladi.
Tadqiqot natijalarini jadval shaklida ko`rsating.