S. Sofiyev hayot faoliyati xavfsizligi fanidan amaliy mashg’ulotlarini bajarish uchun

L = 20 * lg (P / P o )
(4)
 
bu erda : P - manbadan chiqadigan haqiqiy tovush bosimi, Pa
Po –tovush bosimining pastki seziladigan qiymati, Pa.
Tovush bosimi sathini o`lchov birligi sifatida bel (B) qabul qilingan. 
Amaliyotda eng kichiq birlik detsibel (dB) qabul qilingan.

---

50 
 
 
 
 
 
7-rasm. 
SHovqin spektor chastotasining grafigi
 
1- Shovqinning xaqiqiy spektor chizig’i 2 – Tovush bosimining ruxsat 
etilgan sathining chizig’i
3- Ruxsat etilgan sathdan yuqori bo`lgan haqiqiy shovqin zonasi 
Alohida chastotadagi shovqinning, tashkil etuvchi tonlarini ma`lum bir
kattalikdagi qiymatlar bilan taqsimlashini shovqinni spektral tahlili deyiladi 
va to`g’ri keluvchi fil’trlar majmuasi yordamida shovqin o`lchagich 
(shumomer)da amalga oshiriladi, unda faqatgina belgilangan intervaldagi 
chastotali tovushlarni xarakterlovchi qismi ajratiladi. SHovqin manbaini 
aniqlash va undan himoyalanish chora tadbirlarini ishlab chiqish uchun 
shovqin spektrini bilish kerak.
SHovqinni ruxsat etilgan chegaroviy sathi (DAVAN-12.003-83 
―SSBT.SHum.Obshie trebovaniya bezopasnosti―) ―MXST. SHovqin. 
Xavfsizlikni umumiy talablari‖da ko`rsatilgan, bo`lib, chastotani o`rtacha 
geometrik standartlar qatori uchun aktiv kenglikdagi chastotasi: 63; 
125;250,500,1000,2000,4000,8000 Gtsga teng.
(DAVAN 12.1.029-80) da shovqindan himoyalanish uslublarini 
klassifikatsiyasi keltirilgan. Ushbu ishda shovqinni tarqalish yo`lida, tovush 
yutuvchi materiallar va tovushdan himoyalovchi to`siqlarni qo`llash hisobida 
kamaytirish tadqiqot etiladi.
Odatdagi qurilish materiallaridan (beton,g’isht,shishablok va boshqalar.) 
bajarilgan xonaning shiftidan, devoridan tovush to`lqinining asosiy qismi bir 
necha marta qaytadi. Natijada esa xonadagi shovqinni umumiy satxi 5-15 dB 
ga ortadi. Mahsus tovush yutuvchi material va qurilmalardan tayyorlangan 
devor hamda shiftlar esa shovqinni 6-8 dB ga kamaytiradi. Bunda g’ovak, 
yumshoq, o`yiqcha strukturali (yacheyka), kichiq solishtirma og’irlikli 
(mineral, vata (paxta), o`ta yupqa shisha momiqli mato, kichiq o`lchamli 
(fraktsiya) keramzit va boshqalar.) materiallar eng katta samara beradi. 
Amaliyotda tovushni yutuvchi materiallarning qalinligi 20- 200 mm gacha 
bo`ladi.
Ushbu ishni o`tkazish uchun tajriba qurilmasidan foydalaniladi. 
Qurilmada operator kabinasi va tovush kamerasi, bo`lib ishlab chiqarish 
T
o
v
u
sh
b
o
si
mi
n
i 
sat
h
i L
, 
d
b

---

51 
xonasini qiyoslaydi. SHovqin manbai sifatida ushbu ishda SS-1 sirena 
qo`ng’iroq bildirgichdan (signaldan) foydalaniladi. Undan chiqadigan 
shovqinni sathi ruxsat etilgan me`yor chegarasidan yuqori bo`ladi.
Shovqin kamerasining (rasm11) tovush kanali kabina bilan tutashgan 
bo`lib, uni turli xildagi tovush yutuvchi devorlar (to`siqlar) bilan berkitish 
mumkin. Shovqin kamerasi qopqoq bilan ta’minlangan, u orqali tovush 
yutuvchi to`siqlarni almashtirish va shovqin yutuvchi yuzali qalqonni 
o`rnatish mumkin. Operator kabinasi odam tomonidan shovqinni turli sathini 
sub`ektiv baholashni va himoyalash chora-tadbirlari samarodorligini baholash 
uchun xizmat qiladi. Unga bir kishi o`tirishi yoki turishi mumkin. Tovush 
yutuvchi qalqon sifatida porolon qoplamali qalinligi 4 mm va qalinligi 20 mm 
kigizli faneradan foydalaniladi. Tovush himoyalovchi to`siq sifatida fanera, 
shisha, shovqun yutuvchi yuzali kartondan foydalaniladi.
Shovqin va titrashni o`lchovchi asbobi ISHV-1 tovush bosimini sathini, 
titrash tezligini va titrash tezlanishini chastotasini aktiv intervalda hamda 
tovush sathini A, V, S va LIN chastotalari harakteristikasi bo`yicha o`lchash 
uchun mo`ljallangan. Asbobni faoliyat ko`rsatishi tovush bosimini 
o`zgartirishga asoslangan bo`lib, shovqin satxini o`lchashda mikrafonga qabul 
qilinadigan 
elektro 
signalni 
kattaligiga 
proportsional 
ravishda 
kuchaytirilgandan so`ng o`lchov asbobiga uzatiladi va dB da baholanadi. 
Asbob tarmoqga yoki «Mars» turdagi 8 ta elementlardan tarkib topgan 
batareyalar blokiga ulanadi.