S. S. Muxlisov, G. M. Idiyeva

O'quvchilar nutqi va harakatini nazorat qilish
O'qituvchidan ko'rsatma va
O'quvchilar bilimini mustahkamlash orqali oshirish	yo'riqnomalar olib turish

24

1. 
   mavzu: Kirish. Obyektga mo’ljallangan visual dasturlash va
   uning prinsiplari
   

Reja:

l.Zamonaviy dasturlash tillari va ularning turlari

2.Obyektga mo’ljallangan visual dasturlash va uning prinsiplari

Algoritmni ifodalash uchun dasturlash tillari deb ataluvchi sun’iytillar qo’llaniladi. Buning uchun ishlab chiqilgan algoritm shu tillar yordamida bir ma’noli va EHM tushuna oladigan ko’rinishda tavsiflanishi zarur. Uning tarkibida cheklangan sonlarga sintaksis konstruksiyalar to’plami bor bo’lib, u bilan algoritm yaratuvchi tanish bo’lishi kerak. Ana shu konstruksiyalardan foydalanish buyruq Va ko’rsatmalar forma ifodalarga ega bo’lishi kerak.

Zamonaviy dasturlash tillari EHMning ichki mashina tilidan keskin farqqiladi Va EHM bevosita ana shu tilda ishlay olmaydi. Buning uchun dasturlash tilidan mashina tushunadigan tilga tarjima qiluvchi maxsus dastur translyatordan foydalaniladi. Dasturni translyasiya qilish Va bajarish jarayonlari Vaqtlarga ajraladi. AvVal barcha dastur translyasiya qilinib, so’ngra bajarish uslubida ishlaydigan translyatorlar kompilyatorlar deb ataladi. Dastlabki tilning har bir operatorining o’zgartirish Va bajarilishini ketma-ket amalga oshiradigan translyatorlar interpretatorlar deb ataladi. Dasturlashning ixtiyoriy tili belgilar majmuini Va algoritmlarni yozish uchun ushbu belgilarni qo’llash qoidalarini o’z ichiga oladi. Dasturlash tillari bir-biridan alifbosi, sintaksisi Va semantikasi (ma’no Va mazmun) bilan farq qiladi.

Alifbo-tilda qo’llaniladigan ko’plab turli ramziy belgilar, xarflar, raqamlar, maxsus belgilardir.Tilning sintaksisi jumlalar tuzishda belgilarning bog’lanish qoidalarini belgilaydi, semantikasi esa ushbu jumlalarning mazmunini ifodalaydi.

Hozirgi kunda dasturlash tillarini u yoki bu belgisi bo’yicha sinflash mumkin. Dasturlash tilining EHMga bog’liqlik darajasi bo’yicha sinflash eng muxim hisoblanadi.


25





Yuqorida aytilgan belgiga qarab, dasturlash tillari mashinaga bog’liq Va mashinaga bog’liq bo’lmagan tillarga bo’linadi.

Mashinaga bog’liq tillar, o’z navbatida mashina tillari Va mashinaga mo’ljallangan tillarga ajratiladi.

Dasturlash tilining mashina tiliga yaqinligi darajasini ta’riflash uchun til darajasi tushunchasi qo’llaniladi. Mashina tili 0-daraja deb qabul qilingan bo’lib, sanoq boshi hisoblanadi.Odamning ta’biiy tili eng yuqori darajadagi til deb qaraladi. Mashinaga bog’liq bo’lmagan tillar ham ikkiga bo’linadi:

Birinchisi proo’eduraga mo’ljallangan tillar bo’lsa, ikkinchisi- muommoga mo’ljallangan tillar.

Proseduraga mo’ljallangan tillar turli masalalarni echish algoritmlarini (proseduralarini) tavsiflashga mo’ljallangan. Shuning uchun ular ko’pincha oddiy qilib algoritmik tillar deb ataladi.

Ushbu tillar yechilayotgan masalalar xususiyatlarini to’la xisobga oladi Va EHMning turiga deyarli bo’liq emas. Bu xildagi tillar tarkibi mashina tiliga qaraganda tabiiy tilga, masalan, ingliz tiliga yaqinroq.

Proseduraga mo’ljallangan tillardan masalalarning matematik ifodalari, algoritmlar Va dasturlash usullari bilan tanish bo’lgan mutaxasislar foydalanadilar. Bunda ulardan EHMning tuzilishini mumkammal bilish talab qilinmaydi.

Muammoga mo’ljallangan tillar EHMda masala echish usullari bilan tanish bo’lmagan foydalanuvchilar uchun yaratilgandir. Foydalanuvchi masalani ta’riflashi, boshlan’ich ma’lumotni berishi Va natijani chiqarishni talab qilingan ko’rinishini aytishi kifoya.

Oxirgi bayon qilingan ya’ni muommoga mo’ljallangan tillar Visual dasturlash muxiti tillari deyiladi.

Visual dasturlash muxiti bu-dasturchi dastur tuzayotgan paytda dasturning ko’rinishi Va natijasini oldindan o’z ko’zi bilan ko’ra olish Va uni o’z maqsadalariga muvofiq holda boshqarib borish imkoniyati bor bo’lgan dasturlash muxitidir.


2Б



Visual dasturlash muxiti sharofati bilan siz Obeykt bilan ko’z oldingizda Va natijasini oldindan bilgan holda ishlashingiz mumkin.

Ma'lumki, har qanday tilni o'rganish uning alifbosini o'rganishdan boshlanadi. Tilning alifbosi — shu tilgagina tegishli bo'lgan asosiy belgilar Va tushunchalar to'plamidan iborat bo'ladi. Paskal tilining alifbosini tashkil etuvchi asosiy belgilar majmuasini uch guruhga ajratish mumkin: harflar, raqamlar Va maxsus belgilar.

Harf sifatida katta Va kichik lotin harflari ishlatiladi. Lekin, matnlar Va dasturga izohlar yozish uchun krill alifbosining bosh Va kichik harflari ham alifboga kiritilgan.

Raqamlar sifatida oddiy arab raqamlari olingan: 0.1. 2.. ..9

Maxsus belgilar ko'p sonli Va bir jinslimas bo'lganligi uchun ularni o'z navbatida to'rtta guruhga ajratamiz:

,

, , ,.

* , / , + , —

Bu amallar mos ravishda ko'paytirish, bo'lish, qo'shish Va ayirish belgilari hisoblanadi.

Solishtirish amallarining belgilari, ularning matematik ifodasi Va amallarning ma'nosi 2-jadValda o'z ifodasini topgan. Bu yerda shu narsaga ahamiyat berish kerakki, ba'zi bir amallar ikkita belgi orqali ifodalangan.

Ajratkichlar guruhini quyidagi belgilar tashkil qiladi: ::q. , : ; ( ) [ ] { } ‘ :q Ajratkichlarning Vazifalarini tilni o'rganish davomida aniqlab boramiz.

Xizmatchi so'zlar guruhi juda keng, shuning uchun bu so'zlarning hammasini birdaniga yodlab, eslab qolish shart emas, bil aks ulardan foydalanish davomida ketma-ket eslab qolinaveradi:

and , array const , div, do ,downto , else ,end

oto , if, in, label, mod, nil, not, of, or, packed program, procedure, record, repeat, set, then, to type, until, Var, while, with