С. Газиназарова. И. Ахмедов. Б. Мухамедгалиев. А. Хожиев

Атроф муҳит сифати –
атроф муҳитнинг ҳолати; табиий, кимёвий, 
биологик ҳамда бошқа кўрсаткичлар ва уларнинг жами билан тавфсифланади. 
Ахлат ва чиқиндиларни утиллаш(зарарсизлантириш) –
ахлатни 
экологияга зарарли таъсир кўрсатмайдиганинерт (нейтрал) кўринишга 
айланттириш мақсадида махсус қайта ишлаш (брикетлаш, термик қайта ишлаш, 
ёқиш орқали шишасимон гранулаларга айлантириш, полигонларда кўмиб 
ташлаш ва ҳ.к.
Биологик омил –
соз ҳолатдаги ёки ишга лаёқатли объектнинг 
бузилишини келтириб чиқариладиган организмлар ёки жамоалар. 
Биом –
биосферанинг ўсимликнинг қандайдир асосий тури билан ёки 
ландшафтнинг бошқа ўзига хос хусусияти билан тавсифланувчи йирик 
регионал ёки субконтинентал бўлинмаси. 
Биомасса –
бир турдаги индивид, турлар гуруҳи ёки ўсимлик, 
микроорганизм ва ҳайвон жамоаларининг ўзи ўсиб ёки ўсимлик, 
микроорганизм ва ҳайвон жамоаларининг ўзи ўсиб ёки яшаб турган ер юзаси 
ёки муҳит ҳажми бирлигига тўғри келадиган умумий вазни; кўпинча ҳўл ёки 
қуруқ моддалар ҳолида ифодаланади (г/м
2
, кг/га, г/м
3
...). фитомасса, зоомасса, 
микроорганизмлар массаси фарқланади. 
Биосфера –
актив ҳаёт соҳаси, атмосферанинг қуйи қисмини, 
гидросферани ва литосферанинг устки қисмини ўз ичига олади. “Биосфера” 
термини 1875 йилда киритилган. Қуйидагилар биосфера эволюциясининг 
асосий омиллари ҳисобланади: абиотик (геологик, космик); биотик 
(ўзгарувчанлик, яъни мутациялар, ирсият, яшаш учун кураш, бабиий 
танланиш); шунингдек, антропоген омиллар. 
Биота –
маълум бир чегара доирасида тарқалган ўсимлик, ҳайвон ва 
микроорганизмларнинг турлари комплекси. Биоценоздан фарқли равишда, 
биотада турлараро экологик алоқалар бўлмайди. 
Биотоп –
ер юзаси (қуруқлик ёки сув ҳавзаси) нинг муҳит шароити бир 

---

147 
хил бўлиб, биоценоз эгалланган қисми. Ернинг асосий биотоплари: денгиз ва 
океанлар – 71%; тоғ ва чўллар – 16 %; музликлар, чангалзор, ўрмонлар – 8 %; 
ишлов беришга яроқли ерлар – 5%. 
Биоценоз –
қуруқлик ёки сув ҳавзасининг маълум қисмида ўсадиган ва 
яшайдиган, ўзаро муносабатда бўлиб, ташқи муҳит шароитига мослашган 
ўсимлик, ҳайвонлар ва микроорганизмлар комклекси (масалан, кўл, ўрмон 
биоценози). 
Бонитет –
хўжалик нуқтаи назаридан аҳамиятли бўлган объектлар ёки 
ўрмонзорларнинг, уларни бошқа ўхшаш тузилмалардан фарқловчи тавсифи 
(ўрмон бонитети, тупроқ бонитети). 
Витасфера –
биосферанинг ҳозир яшаётган организмларнинг ҳамда улар 
томонидан биоген айланишга тортиладиган атмосфера, гидросфера ва 
литосферанинг бир қисмини олувчи қатлами. 
Генофонд –
турлар қандайдир гуруҳи генлари йиғиндисидан иборат 
наслий ахборот. Баъзан, генофонд деганда, тирик организмлар турларининг 
бутун жами тушунилади. 
Геосфералар –
ерни ташкил қилган, физик хоссалари ва кимёвий 
таркибига кўра фарқ қиладиган концентрик қобиқлар. Магнитосфера, 
атмосфера, гидросфера, литосфера, мантия ва ер ядроси фарқланади.