S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

4.1-chizma. Nisbiy turmush darajasining uch jihati
60

---

Nisbiy turmush darajasini quyidagi uch jiliat bo'yicha baholanadi 
(4.1-chiynaga
qarang).
Hozirda asosi turlicha boigan turmush darajasi konsepsiyalarini aholining 
turmush darajasini (sifatini) har tomonlama tavsiflab beradigan yagona ko'rsatkichga 
keltirish bo'yicha samarali usul yo‘q, biroq shunday usullami ishlab chiqish bo'yicha 
olimlar jiddiy ish olib bormoqdalar.
Aholi turmush darajasini ifodalash uchun jahondagi turli mamlakatlarda turlicha 
mezonlar qo‘llaniladi. Ular orasida minimal iste’mol byudjeti, kambag'alchilik, mutlcxi 
va nisbiy kambag'alchilik ko‘rsatkichlaridan foydalaniladi.
O 'zbekistonda kam bag'allik darajasini baholash iqtisodiyotda deyarli 
qoilanilmaydi, lekin o'rta hisobda bir oydagi pul daromadlari ko'rsatkichidan 
foydalaniladigan tarzda tirikchilik minimumi darajasini belgilaydigan mutloq 
konsepsiyaga asoslanadi1.
Tirikchilik minimumi inson salomatligini saqlash va uning hayotiy faoliyatini 
ta ’minlash uchun zarar boigan moddiy ne’matlar va xizmatlar iste’molining 
minimal darajasi koisatkichidir.
Hozirgi paytda 0 ‘zbekistonda aholining asosiy ijtimoiy demografik gumhlari 
uchun iste’mol savatini belgilash bo‘yicha yangi uslubiy tavsiyalar loyihasi ishlab 
chiqilmoqda.
Xorijiy mamlakatlar tajribasiga asoslanib, uslubiy tavsiyalarga quyidagilami 
kiritish kerak:
1. Asosiy ijtimoiy — demografik guruhlar uchun, inson salomatligini saqlash 
va uning hayotiy faoliyatini ta ’minlash uchun zarur b o ig an oziq- ovqat 
mahsulotlari, nooziq - ovqat tovarlar va xizmatlar minimal turlarini shakllantirish 
tamoyillari va tartibi.
2. Iste’mol savatini belgilashda tabiiy-iqlim sharoitlariga, aholining asosiy 
ijtimoiy — demografik gumhlari nooziq-ovqat tovarlar va xizmatlar iste’mol 
qilishidagi milliy an’analar va viloyatlardagi mahalliy xususiyatlami hisobga olishga 
asoslanadi.
3. Asosiy ijtimoiy-demografik guruhlar uchun, inson salomatligini saqlash va 
uning hayotiy faoliyatini ta’minlash uchun zarur boigan oziq - ovqat mahsulotlari, 
nooziq-ovqat tovarlar va xizmatlaming namunaviy minimal turlari va boshqalar.
Ushbu savatcha kamida 5 yilda bir marta belgilanadi.
Xalqaro M ehnat Tashkilotining 
117-sonli «Iqtisodiy siyosatning asosiy 
maqsadlari va m e’yorlari to‘g‘risida»gi Konvensiyasiga muvofiq, maqbul turmush 
darajasini saqlab borish maqsadida davlatlar oziq -ovqat bilan ta’minlash, sogiiqni 
saqlash, uy — joy qurish, mehnat sharoitlari, yollanma xodimlar va mustaqil 
ishlab chiqaruvchilami taqdirlash, ijtimoiy ta’minot kabi sohalarda taraqqiyotga 
ko'maklashish uchun iloji boricha chora — tadbirlar ko‘rishlari lozim2.