S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

40 
yoshdagilar juda ko‘p 
yoki boim asa 
20 
yoshdagilar juda kam boiib qoladi. Bu esa, ish bilan bandlik va 
mehnat taqsimoti nuqtai nazaridan katga ahamiyat kasb etadi.
4.3. Respublikada aholi turmush darajasi
tahlili va uni oshirish yo‘llari
Aholi turmush darajasi
davlat ijtimoiy-iqtisodiy siyosati samaradorligini 
baholashning eng muhim mezonidir. Uni oshirib borish ijtimoiy rivojlanishning 
asosiy maqsadidir.
«Turmush darajasi» tushunchasi zamonaviy talqinda inson faoliyatining barcha 
tomonlariga taalluqli boigan keng qamrovli tushunchadir1.
Turmush darajasi
deganda, aholining zaruriy moddiy va nomoddiy neinatlar 
va xizmatlar bilan ta’minlanganlik, ulami iste’mol qilish darajasi tushuniladi.
Millat (aholi) ning farovonlik darajasini ifodalash uchun «turmush darajasi», 
«xalq farovonligi», «turmush tarzi» kabi tushunchalar qoilaniladi.
O'zbekistonda aholining moddiy, ma’naviy, ijtimoiy ehtiyojlarini qondirilish 
darajasini ifodalaydigan «turmush darajasi» atamasi kengroq qoilaniladi. Bunday 
tavsif ko'proq turmush darajasi statistikasini xarakterlaydi.
Shu bilan birga, turmush darajasi ko'plab omillar yigindisi ta’sirida boigan 
o ‘zgaruvchan jarayondir. Bir tomondan, turmush darajasi muntazam o'zgarib 
turadigan turli ne’matlarga boigan ehtiyojlaming tarkibi va darajasi bilan, boshqa 
tomondan, u ehtiyojni qondirish imkoniyatlari, tovarlar va xizmatlar bozoridagi 
ahvol, aholi daromadlari, mehnatkashlaming ish haqi bilan belgilanadi.
Ammo ish haqi miqdori ham, turmush darajasi ham ishlab chiqarish va xizmat 
ko'rsatish samaradorligining koiam i, ilmiy - texnik taraqqiyot darajasi, aholining 
milliy xususiyati va siyosiy hokimiyatga bogiiq.
Turmush darajasining eng mufassal talqini quyidagicha: turmush darajasi -
bujismoniy, ma’naviy va ijtimoiy ehtiyojlaming rivojlanishi, qondirilganlik miqyosi 
va ulami qoniqtirish uchun yaratügan imkoniyatlami aks ettiruvchi kompleks 
ijtimoiy - iqtisodiy kategoriyadir. Bunday talqin turmush darajasining sifat va miqdor 
ko'rsatkichlarini yanada toiaroq ifodalashga imkon yaratadi.
Xalqaro Mehnat Tashkiloti konvensiyalariga muvofiq har bir inson o‘zi va 
oilasining salomatligi, farovonligini ta’minlovchi turmush darajasiga (oziq- ovqat, 
kiyim-bosh, uy-joy, tibbiy parvarish, ijtimoiy xizmatlar), shuningdek, ishsizlik,
1