2. Yer tuzish, ishlab chiqarish ijtimoiy usulining tarkibiy qismi sifatida. Yer tuzishning ijtimoiy ishlab chiqarish element! sifatidagi bosh vazifasi yerdan foydalanishni, boshqa u bilan bog'Hq ishlab chiqarish vositalari bilan birgalikda hududiy tashkil etishdir, Shu bilan yerdan foydalanishda jamiyatning va boshqa xo'jalik yurituvchi sub'yektlarning aniq ishlab chiqarish yoki ijtimoiy maqsadlariga mos ma'lum tartib o'rnatiladi.
Yer tuzish hamma vaqt u yoki bu masalani yechish uchun optimal sharoit yaratishga qaratiladi. Bunda yer kengligi (hudud) o'lchanadi va shakli hamda maydoni bo'yicha har xil, ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalarida foydalanish uchun mo'ljallangan uchastkalarga bo'linadi; bu uchastkalarda yana yer bilan bog'liq asosiy vositalar (yo'llar, ariqlar, binolar, daraxtlar, aholi yashash joylari) joylashtiriladi. Bu harakatlarda insonning yerga bo'lgan faol munosa-bati ko'rinib turadi; ular tabiiy boyliklarni o'zlashtirish va ko'pay-tirishga qaratilgan. Shuning uchun yerni ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish va rivojlantirish jarayoniga kiritish mumkin.
86 Yerdan tabiiy resurs sifatida foydaianishda inson tirikchiligining sharoitlari qayta tiklanadi. Hamma ijtimoiy-iqtisodjy formatsiyalarda yer mehnatning umumiy sharti va ishlab chiqarish yositasi bo'lib qolaveradi va shu sababli hamma vaqt yer tuzishning ahamiyatli tarkibiy qismi hisoblangan hududni maqsadli tashkil etish bo'yicha harakatlar zarur bo'ladi. Shu bilan bir qatorda bu harakatlar albatta ma'lum yer munosabatlari doirasida amalga oshiriladi. P.N.Pershin aytganidek, yerga egalik qilish va yerdan foydalanishning rnavjud munosabatlari bevosita yer tuzishning iqtisodiy mohiyatmi .aniqiaydi. Yirik hududlarni tashkil etish ham, aniq uchastkalarni tuzish ham, bu munosabatlarni yo'lga qo'yish vpsitasi sifatida xizmat qiladi. Masalan, yer tuzish natijasida belgilanadigan chegaralar joylarda mulkdor yoki foydalanuvchining yerni fasarruf etish va undari u yoki bu maqsadda foydalanish bo'yicha huquqlarining hududiy chegaralarini belgilaydi. Har xil xalq xo'jaligi tarmog'i uchun joylarda yer uchastkalarini ajratish va berish mehnat ijtimoiy taqsimotining hududiy ifodasiga aylanadi. Yer uchastkalarini birlashtirish va bo'lish ayrim fuqarolar va korxqnalarning xo'jalik manfaatlarini qondirish, ishlab chiqarishni tashkil etishning ilg'or shakllarini rivojlantirish uchun moddiy asos yaratadi. Boshqacha aytganda, yer tuzish yordamida ijtimoiy murLosabatlarning ko'p masalalari yechiladi.
Shunday qilib, yer tuzish bir vaqtning o'zida, birgalikda ishlab
chiqarishning ijtimoiy usulini tashkil etadigan, ham ishlab chiqarish
kuchlarining, ham ishlab chiqarish munosabatlarining elemehti
hisoblanadi. Yer tuzishning bu ikki tomoni chambarchas bog'liq va
uning iamiyatda ro'y beradigan ijtirnoiy-iqtisodiy jarayonlarga bog'-
liqligini ko'rsatadi. ,i; Qaysidir yerga mulkchilik shaklining yakka hokimligi sharoitida yer tuzish uni kengaytirishga va himoyalashga qaratilgan bo'lib, ma'lum sinflar qo'lida yerni to'plash vositasiga aylanadi va ularning manfaatlariga xizmat qiladi (Masalan, to'ntarishdan oldingi Rossiyada yer tuzish awalo dvoryanlar va mutloqlashgan davlatning butun manfaatlarini himoya qilar edi). Shu vaqtning o'zida uning vazifasi hamma vaqt ham butun mamlakatda va ayrim mintaqalarda yerdan foydalanishni oqilona tashkil etish bo'lib qoladi; bu xalq xo'jaligining rivojlanishiga ko'maklashuvchi ahamiyatli vositalardan biridir.
87 Davlat o'zining barcha hududlarida suverenitetni ta'minlaydi; shu sababli, uning uchun nafaqat davlat organlari va ayrim yer egalari orasidagi, balki, har bir xo'jalik ichidagi munosabatlar ham aha-miyatga ega. Boshqacha aytganda, davlat yer tuzisrming barcha turlarini - xo'jaliklararova xo'jalikda ichki yer tuzishni amalga oshiradi.
Yerga xususiy mulkchilik yakka hokimligida yer tuzish barcha yer egalariga maksimai foydani ta'minlashga qaratiladi va birinchi navbatda xususiy yer mulkdorlari manfaatlarini ko'zlab o'tkaziladi; shuning uchun u konyukturaviy, demak, sezilarli darajada favquloddagi xarakterga ega. U yerga bo'lgan xususiy muikchilikni mustahkamlashga va unin§ bozorda aylanishiga yordam berishga qaratilgan. Shu bilan yer tuzish asdsan huquqiy va texnik tadbirlarga aylanadi. Bunday sharoitlarda faqat xo'jaliklararo yer tuzish davlat maqomiga ega.
Mulkchilik shakllarining ko'pligi, yerga egalik qilish va yerdan foydalanish, ijtimoiy ishlab chiqarishni takomillashtirish va yerdan foydalanjshni ratsiqnallash uchun keng imkoniyatlarni ochadi. Yer tuzish butyaziyatda yerga egalik qilish va yerdan foydaianishning yangi zamonaviy shakllarini rivojlantirishga va mustahkamlashga, xalq xo'jaligini, birinchi navbatda agrosanpat majmuasida hududiy tashkil etishni yaxshilashga qaratilgan. U o'zining niazmuni bo'yicha katta xalq xo'jaligi ahamiyatiga egaya o'^iga ham xo'jaliklararo, ham xo'jalikda ichki hududni tashkil etishni oladigan davlat tadbiri ekanligini ko'rsatadi.
