S a m a r q a n d d a V l a t u n I v e r s I t e t I r a h m o n q u L o r z I b e k o V

Shoh uldurki, raiyatga tarahhum qilsa,
Yo'q esa qoidai amnu amort barcha abas,—
Fuqaro holig'a gar boqmasa, har shoh, anga,
Hashmatu, saltanatu, rif’atu shon barcha abas.
deya achchiq ta’nali baytlarni yozishga jur’at etdi. Bunday oqilona 
nidolarga hukmdor quloq solavermagach, uning fig'oni yana 
kuchayib:
Doda keldim, ey salotin sarvari, dodim eshit,
Sen shahu men benavo, lutf ayla, faryodim eshit
kabi isyonkorona o'tli misralami xalq nomidan aytdi.
Biroq, dono va tadbirkor shoira Umarxon vafotidan keyin 
ham ro'shnolik ko'rmadi. Taxt vorisi bo'lgan o'gillarini doimo 
mamlakat va fuqaro taqdiridan voqif boiib turishga chaqirdi. 
Chunki Nodiraning katta o'g'li Muhammad Alixon taxtga 
o'tirganidan boshlab 1834 yilgacha Qorategin, Koiob, Darvoz 
viloyatlari va boshqa bir qancha erlarni bosib Qo'qon xonligiga 
qo'shib oladi. 1826-1829 yillar davomida esa, bir necha marta 
Sharqiy Turkistonga, Koshg'arga hujum qilib, ko'p kishilaming 
halok boiishiga sabab boiadi. Xalqning ahvoli nihoyatda og'ir 
ekanligi tufayli Muhammad Alixon davrida bir necha marta xalq 
qo'zg'olonlari boiib o'tadi. Nodira bunday notinchliklar va

---

qirg'inlarga befarq qarab turolmasdi. U xalq taqdiriga achinib, 
davr fojialariga, zulm va tengsizlikka bo'lgan nafratini she’rlarida 
ifodaladi. Amaliy faoliyatida esa, o'ziga yaqin mansabdor shaxslar 
va ulamolar yordamida Muhammad Alixonni xayrli ishlami amalga 
oshirishga ko'ndirib turdi. Madrasalar, masjidlar, xonaqoxlar, 
qog‘oz ishlab chiqaruvchi korxona, bekatlar, karvonsaroylar 
barpo ettirdi. Insofli va diyonatli ilm-ma’rifat ahlini, 
xunarmandlarni o‘z himoyasiga oldi, ularga qoiidan kelganicha 
yordam ko'rsatdi. Nodira nodonlik, bag'ritoshlik va pinhona 
yovuzliklardan ko'p nolidi. Nodira dinu-islom qoidalariga ham 
qattiq rioya qilgan. Zero, islom dini bo'yicha gunohning avvali 
axloq qoidalaridan chekinmoq, imon va diyonatga xilof ish 
tutmoqdir. Nodiraning mana bu misralari uning davr qabohatlariga 
boigan munosabatining nazmiy ifodasidir: