S a m a r q a n d d a V l a t u n I v e r s I t e t I r a h m o n q u L o r z I b e k o V

Qissalari.
Uvaysiyning qissalarida Kaibalo dashtida sodir boigan, 
Muhammad payg'ambarimiz nabiralari fojialari bilan bog'liq boigan 
voqealar so’zlanadi. Hazrati Ali bilan Bibi Fotimaning egizak farzandlari
—
Hasan bilan Husaynning qismatlari diniy-rivoyaviy qissalaiga, xalq 
kitoblariga xos uslubda tasvirlanadi. Uvaysiy diniy-ilohiy kitoblarda 
keltirilgan bu tarixiy hodisalami syujet holatida qayta kitobat qilish 
orqali makr-hiyla va xunrezlikni qoralaydi. Bunday nizo va adovatlar 
Hasan va Husaynning fojialaridek katta falokatlaming sodir bo'lishiga 
olib kelishi mumkinligini o'z davridagi hokim tabaqa vakillariga eslatib 
qo'ymoqchi boiadi. Biroq, bu qissalar, fikrimizcha, o'z syujet qurilishi, 
obrazlarining badiiy talqini, poetik jihatlariga ko'ra shoiraning lirik 
she’rlariga nisbatan xiyla bo'sh va nursizroq.
Uning «Voqeoti Muhammad Alixon» manzumasi yuqoridagi 
ikkala diniy qissadan ancha farq qiladi. U shoira yashab, ijod etgan

---

davrdagi voqea-hodisalaming nazmiy ifodasidan iborat asardir. 
Manzuma tugallanmay qolgan bo'lishi mumkin, chunki atigi 308 
misradangina iborat. Unda Qo'qon xoni Umarxonning vafoti, uning 
o'g'li valiahd Muhammad Alixonning taxtga o'tirishi, Qoshg'arda 
ko'tarilgan isyonni bostirish uchun qilgan harbiy yurishi, bu 
yurishda Uvaysiyning saroy xizmatida bo'lgan o'g'li Muhammadning 
ham ishtiroki nazmga olinadi.
Uvaysiy Sharq mumtoz adabiyoti tajriba va yutuqlarini chuqur 
bilgan, badoe’ ilmiga oid bilimlami yaxshi egallagan shoira bo'lganligi 
sababli she’rlarining estetik go'zalligini ta’minlaydigan oladigan badiiy 
tasvir vositalarini, ma’naviy va lafziy san’atlarni mahorat bilan 
qo'llaydi. Uning she’riyatning ancha mehnat va bilim talab qiladigan 
chiston, muammo, muvashshah, musallas kabi murakkab janrlarida 
ta’sirchan, yorqm asarlar yarata olganligi ham uning tilga, bilimga 
boy ekanligidadir. Uvaysiy she’riyatida ayniqsa badoe’ ilmida biror 
narsaga «nazar solmoq» ma’nosini anglatib, adabiy istilohda tarixiy 
voqealarga, adabiy asarlarga, afsonalarga, ulardagi timsollarga 
murojaat qilib, ular vositasida o'z fikrlarini ifodalash san’ati bo'lmish 
talmih tez-tez uchrab turadi: