S a m a r q a n d d a V l a t u n I v e r s I t e t I r a h m o n q u L o r z I b e k o V

(-jim, -alif, -ho,-nun) jahon
bo'lsa, ikkinchi 
misrasidagi «Dilida nuqtasi bag'rimda dog'i» so'zlari «и» harfi bo'lib, 
mazmun e’tibori bilan yurak dog'ini, ko'ngul g'ussalarini ifodalab 
kelgan. Bu bayt muammoda 
jim, alif, ho, nun
harflari kitobat san’ati 
taizida ham mahorat bilan qo'llanilgan. Uvaysiyning mana bu tajnisli 
baytlari ham yoshlarning so'z boyligini oshirish maqsadida 
yozilganligini anglash qiyin emas.
Bui jahonda yor seningdek bormukin,
So‘zlamassan, к о 'kragingda bormu kin?
Dilbaro o ‘ltur, boshingdan aylanay,
Pandim ol, o'lsam so‘ngokim ayla nay.
Uvaysiy chiston she’rlar yaratishda Navoiydan keyingi faxrli 
o'rinlardan birida turuvchi shoiradir. U Alisher Navoiydan so'nggi 
ijodkorlar ichida eng ko'p chistonlar yozgan shoira sanaladi. Shuning 
uchun ham uning bunday she’rlari haqida olimlarimiz, adabiyotimiz 
muxlislari tomonidan fikrlar bayon qilingan. Shoiraning poeziya 
muxlislari o'rtasida juda keng tarqalgan, ularning hurmatini 
qozongan, kishilami chiston aytish san’ati bilan hayratlantirgan 
asari oddiy topishmoq usulida yaratilgan quyidagi ruboiysidir:
Bu na gumbazdur yeshigi, tuynugidin yo ‘q nishon,
Necha gulgunpo ‘sh qizlar anda aylabdur makon.
Sindurub gumbaz/ti qizlar holidin olsam xabar,
Yuzlariga parda tortug’luq tururlar bag'ri qon.
Navoiyning ham bir lug'z-chistoni «Anor» vasfida. Unda shoir 
mevalaming sarasi «anor»ga xos ko'rinishlami, uning fazilatlarini, 
inson sog'lig'i uchun o'ta foydaliligini ajoyib qiyoslar, ishoralar, 
tashbehlar orqali ifodalaydi. Uvaysiy ham anor vasfida chiston yozgan. 
Chistonda shoira xuddi ustoz Navoiydek anoming ta’rifini berib, 
rassomlarga xos bir san’atkorlik bilan uni eshik-tuynuksiz gumbazga, 
donalarini pok qizlarga, dona ustidagi yupqa po'stni gulgun qizlar 
yuzidagi pardaga va donalarning qizil-qirmizi ranglarini qon shaibatiga

---

o'xshatgani holda mazluma xotin-qizlami tutqunlik asoratida saqlagan 
feodal muhit illatini fosh etadi. Shoira shu to'rtgina misrada xonlar, 
beklar, feodallar saroyida erksiz, yurak-bag'ri qon boigan o‘zbek 
xotin-qizlarining real hayotini obrazli va badiiy qilib ifodalay olgani 
uchun ham bu miniatyur asar bizni qoyil qoldiradi. Agar Alisher 
Navoiy anoming shifobaxshligi va latofatini maqtab, uning ko‘proq 
predmet sifatidagi tasvirini bersa, Uvaysiy shu tasvirlardan ilhom 
olib, undan ijtimoiy xulosalar chiqarishga erishadi. Uvaysiy o'z 
chistonlarining mazmuni va maqsadini real hayot bilan bogiaydi, 
undan ijtimoiy muhit ruhini, o‘sha davrda ochiq aytib boimaydigan 
fikrlami, yurak sirlarini, chuqur va nozik tuyg‘ulami ifoda etuvchi 
adabiy vosita sifatida foydalanadi. Shoiraning bunday asarlari yoshlami 
ma’rifatlantirish, aqlini o‘tkirlashtirish, estetik didini tarbiyalash 
xizmatlariga bo'ysundiriladi.
Uvaysiy chiston yozishning abjad raqamlari orqali so'z yasash, 
predmetning nomini keltirib chiqarish usulidan ham mohirlik bilan 
foydalanadi: