Róyxatga olindi; №

O’ZBEKİSTON RESPUBLİKASİ OLİY VA O’RTA MAXSUS TA’LİM VAZİRLİGİ
BERDAQ NOMİDAGİ QORAQALPOQ DAVLAT UNİVERSİTETİ

Róyxatga olindi; №________________ 2021 y «___»_______

«Tasdiqlandı» ______________ Prorektor O. Duysenbaev «__»_________ 2021 y.

O’zbekiston va Qoraqolpog’iston tarixi kafedrasi
O’ZBEKISTONNING ENG YANGI TARİXİ
fanidan
O’QUV-USLUBİY MAJMUA
(Universitetning barcha bakalavr ta’lim yo`nalishlari uchun)


Nukus-2021

MUNDARIJA

Fanni o’quv materiallari, ma’ruza matnlari.

Mustaqil ta’lim mashǵulotlari

Glossariy

Qo’shimshalar

4.1. Fan dasturi

4.2. İschi fan dasturi

4.3. Tarqatma materiallar

4.4. Testlar

4.5. İschi fan dasturiga xos baholash kryteriyalarini qo’llash bo’yisha metodik kórsatmalar (KN, ON va YaN kriteriyalari) 4.6. Fanning óziga xosligiga qarab urganish bo’yisha boshqa qo’shimsha materiallar

O’quv materiallari,
ma’ruza matnlari

№1 Tema .Kirish.“O`zbekistonning eng yangi tarixi” o`quv fanining predmeti, maqsadi va vazifalari, nazariy-metodologik tamoyillari.

Reja:
1.“ O`zbekistonning eng yangi tarixi ” o`quv fanining predmeti, maqsadi va vazifalari, nazariy-metodologik tamoyillari.
2. Fanni o`rganishning teoriyalik-metodologik asoslari.
3. Komil avlodni tarbiyalashta eng yangi tarixning tutgan o`rni.


Adabiyotlar:
1.Левитин Л. Ўзбекистон туб бурилиш палласида. - Тошкент: Ўзбекистон, 2005.
2.Мустақил Ўзбекистон тарихи. Масъул муҳаррир А.Сабиров. - Тошкент: Академия, 2013.
3.Новейшая история Узбекистана. Руководителъ проекта и редактор: М.А.Рахимов. - Тошкент: Адабиёт учқунлари, 2018.
4. Эркаев А. Ўзбекистон йўли. - Тошкент: Маънавият, 2011.
Mustaqillik yillarida O`zbekiston Respublikasida davlat boshqaruv tizimi, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ma`naviy sohalarda katta o`zgarishlar amalga oshirildi. Shuningdek, ta`lim sohasida ham bir qator islohotlar o`tkazilib, barkamol avlodni shakllantirishga yo`naltirilgan islohotlar rivojlantirilib borilmoqda. Bugun jahonda yuz berayotgan voqea va hodisalar, mafkuraviy qarama-qarshiliklarning mazmun-mohiyatini tahlil etish, turli xil yot g`oyalardan yoshlarni himoya qilish uchun tarixiy tafakkurni shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu o`rinda ta`kidlash kerakki, Oliy o`quv yurtlarida O`zbekistonning eng yangi davri tarixini chuqur o`rganish yosh mutaxassislarning bugungi davr siyosatini, jahon hamjamiyatidagi o`rnini, davr qahramonlarini, ayniqsa o`zining ham shu jarayon ishtirokchisi ekanligini to`g`ri va to`liq anglashi jamiyat taraqiyotida muhim ahamiyat kasb etadi. O`zbekistonning eng yangi tarixi xaqida so`z ketganda, avvalo 1991 yildan beri mamlakatimiz bosib o`tgan tarixiy yo`lning mohiyati va ahamiyatini tushunish kerak. Ushbu jarayon qanday o`tganini, mamlakatimiz mustaqillikka erishgunga qadar va mustaqillikning dastlabki yillarida qanday muammolarga duch kelganligini tushunish muhimdir.
O`zbekistonning eng yangi tarixi, ya`ni O`zbekistonning davlat mustaqilligiga erishishi arafasida yuzaga kelgan murakkab vaziyat, respublika mustaqilligining e`lon qilinishi, mustaqillik yillarida mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ma`naviy sohalardagi islohotlar va ularning bosqichlarini, O`zbekistonning jahon hamjamiyatiga har tomonlama integratsiyasini, xalqaro munosabatlar, xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag`rikenglikni ta`minlash, tinchliksevar tashqi siyosat kabi masalalarning ilmiy va amaliy ahamiyati ochib beriladi.Fanni o`qitishning maqsadi – mustaqillik yillarida O`zbekiston Respublikasida yuz bergan muhim o`zgarishlar, tub islohotlarning mazmun-mohiyatini ko`rsatish va jamiyat hayotida talabaning o`rnini, o`zligini anglatishdan iborat.
Fanni o`qitishning vazifalari – mustaqillikka erishish arafasida O`zbekistonda yuzaga kelgan murakkab vaziyatni hamda mustaqillik yillarida davlat boshqaruvi, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ma`naviy hamda boshqa sohalardagi islohotlarning mazmun-mohiyatini talabalarga tushuntirib berish, ularni Vatanga sadoqat va muhabbat ruhida tarbiyalash hamda milliy g`ururni shakllantirishdan iborat.
Fan bo`yicha talabalarning bilim, ko`nikma va malakalariga quyidagi talablar kuyiladi. Talaba: mustaqillikka erishish arafasida O`zbekistonda yuzaga kelgan murakkab vaziyatni, ularning sabablari va oqibatlarini;
mustaqillik yillaridagi o`zgarishlarni, O`zbekistonning eng yangi tarixi masalalarini, zamonaviy jarayonlarda O`zbekistonning jahon hamjamiyatidagi o`rnini tarixiylik va xolislik nuqtai nazaridan bilishi kerak;
O`zbekistonning eng yangi tarixi muammolarini o`rganish, dunyoqarashni mustahkamlashda milliy mustaqillik g`oyasini qo`llay bilish, atrofida sodir bo`layotgan jarayonlarga o`z munosabatini bildira olish, jamiyat va inson dunyoqarashi rivojida tarix fanining o`rnini anglash va bugungi kunda sodir bo`layotgan voqealarning tarixdagi muhim voqealar bilan bog`liqligini bilish ko`nikmalariga ega bo`lishi kerak.
O`zbekistonning eng yangi tarixini chuqur bilish, ma`naviy-milliy va umuminsoniy masalalar bo`yicha o`z qarashlarini ilmiy asoslashni va ifodalashni bilish, milliy mustaqillik g`oyalariga amal qiladigan faol hayotiy dunyoqarash kabi malakalarga ega bo`lishi kerak.
XX asrning 70-80 yillarida SSSRda iqtisodiyotning rivojlanish sura’ti tobora pasayib, sarf-xarajatlari ortib bordi. Mavjud imkoniyatlarni hisobga olmasdan ishlab chiqilgan ijtimoiy, oziq-ovqat, agrar, energetika, ekologiya va boshqa sohalardagi dasturlar samara bermadi, iqtisodiy ziddiyatlarni chuqurlashtirib yubordi. Jahonning taraqqiy topgan mamlakatlarida XX asr ikkinchi yarmida sodir bo’lgan ilmiy-texnika inqilobidan samarali foydalanildi. Mashina-fabrika ishlab chiqarishidan avtomatlashtirilgan kompleks ishlab chiqarishga o’tib borildi. Ishlab chiqarishga hisob-kitoblar, echimlar, nazorat va boshqarish vazifalarini bajaradigan elektron-hisoblash apparatlari, axborot texnikasi, robotlar kirib keldi va keng qo’llanila boshlandi. Odamlar bajarib kelgan oddiy texnik, mexanik, og’ir jismoniy ishlarni texnika vositalari bajaradigan bo’ldi. Fan ishlab chiqarish kuchiga aylandi. Natijada ilg’or mamlakatlarda ishlab chiqarish intensive taraqqiyot yo’liga kirdi. Moddiy ishlab chiqarishda ishlovchilar soni qisqarib, xizmat ko’rsatish sohasida, tibbiyot, ta’lim, ilmiy faoliyatda band bo’lganlar soni oshib bordi. Axborot texnikasi tibbiyot, fan, ta’lim va boshqa xizmat ko’rsatish sohalarida keng qo’llanila bordi. Inson texnik, mexanik va og’ir jismoniy ishlarni bajarishdan ozod bo’lib, o’zini mazmunli, ijodiy ishlarga bag’ishladi. Pirovardida turmush saviyasi tobora yaxshilanib bordi.
Sovet davlatida esa ilmiy-texnika inqilobidan foydalanish etarli darajada yo’lga qo’yilmadi. Iqtisodiyot ekstensiv yo’lda, tobora ko’p qo’shimcha mehnat va moddiy resurslarni ishlab chiqarishga jalb etish yo’lida debsinayotgan edi. Mamlakat katta tabiiy resurslarga ega bo’lsada, xo’jaliklar ularning etishmovchiligiga duch keldi. Ko’pgina mamlakatlar fan-texnika inqilobi tufayli xalq turmushida jiddiy ijobiy burilishga erishgan bir paytda SSSR bu jarayondan orqada qolib ketdi. Ishlab chiqarish texnologiyasi eskirgan, mahsulotlarning sifati past, ular sotilmasdan omborlarda to’planib qolayotgan edi. Ma’muriy-buyruqbozlik tizimi, iqtisodiyotga partiyaviy rahbarlik va uning mafkuralashtirilishi iqtisodiyotni isloh qilish yo’lidagi urinishlarni yo’qqa chiqarar edi. Ijtimoiy ehtiyojlarga mablag’ ajratishda qoldiq printsipi va taqsimotda tekischilik hukmron edi. Bular aholining mehnatga qiziqishi va faolligini susaytirdi, boqimandalik, tayyoriga ayyorlik, ichkilikbozlik, giyohvandlik, chayqovchilik, poraxo’rlik kabi yaramas illatlarni keltirib chiqardi. Buyruqbozlik boshqaruv usuli, mamlakatda keng tarqalgan sansolarlik, qog’ozbozlik, majlisbozlik illatlari iqtisodiyotning o’z qonunlari va vositalari asosida rivojlanishiga to’sqinlik qilmoqda edi. Odamlar mulkdan begonalashtirilgan, shu tufayli loqayd, sust, beparvo edilar, «xo’p-xo’p», «bajaramiz» deyishga o’rgangan oddiy ishtirokchilarga aylantirilgan edi. Huquq va qonuniylik puturdan ketgan edi. Xo’jalikni boshqarishda 200 mingtacha turli buyruqlar, yo’l-yo’riq va ko’rsatmalar beruvchi qonunsimon hujjatlar hukmron bo’lib, ular xo’jalik xodimlarining har bir qadamini nazorat qilib, tashabbuskorlikni bo’g’ar edi. Oddiy korxonadan tumangacha, viloyatdan respublikagacha, respublikadan markazgacha haqiqiy ahvolni bo’yab ko’rsatish, barcha darajadagi rahbarlarni maqtash, ular nomiga hamdu-sanolar o’qish rasm bo’lib qolgan edi. Oqibatda dunyoda eng kuchli ikki davlatdan biri, deb hisoblanib kelingan sobiq SSSR turg’unlik holatiga uchradi. KPSS Markaziy Qo’mitasining 1985 yil aprelda bo’lgan Plenumi noxush tendentsiyalar yig’ilib, SSSR inqiroz oldi vaziyatga tushib qolganligini ilk bor etirof etdi. Mazkur Plenum jamiyatni «qayta qurish» orqali iqtisodiyotni ko’tarish, xalqning turmushini yaxshilash siyosatini belgiladi. 1985 –1986 yillarda Markazdagi rahbariyat tomonidan jiddiy o’zgarishlar qilish zarurligi anglandi. Biroq ahvolning nihoyatda murakkabligi hali to’la idrok etilmagan edi. Markazdagi rahbarlar hamon sotsializm «afzallik»laridan foydalanib, jamiyatni «qayta qurish»ga, sotsializmni yaxshilashga umid bog’lar edi. Ammo ular mamlakatni sotsializmning o’zi, u yaratgan totalitar siyosiy, iqtisodiy tuzum inqirozga olib kelganligini payqamagan edi. 1987 yildagi mavjud siyosiy tuzumni va iqtisodiyotga partiyaviy rahbarlikni saqlab qolgan holda xo’jalik mexanizmini isloh qilish yo’lidagi urinish ham samara bermadi. Iqtisodiy islohotlar tez orada qotib qolgan ijtimoiy -siyosiy tizimga urilib barbod bo’ldi, hech qanday samara bermadi. 1980 yillarning oxirlarida siyosiy tizimni isloh qilishga, birinchi navbatda
KPSSning siyosiy va mafkuraviy hukmronligini cheklashga, davlat va xo’jalik organlarini kompartiya hukmronligidan chiqarishga, xalq deputatlari sovetining to’la hokimiyatini ta’minlashga urinish bo’ldi. Ammo bu sa’y-harakatlar ham behuda ketdi. To’g’ri, jamiyatni demokratlashtirish, oshkoralik, turli xil fikrlar bildirishga imkon berish tomon ijobiy qadamlar qo’yildi. Matbuotda, radio va televidenieda turli xil fikr-mulohazalar erkin yoziladigan, gapiriladigan bo’ldi. «Qayta qurish» siyosati va uning barbod bo’lishi «Qayta qurish» siyosati davrida iqtisodiyotda juda kuchli buzilishlar ro’y berdi. Markaz «qayta qurish»ning ilmiy va nazariy jihatdan puxta va aniqravshan dasturini ishlab chiqolmadi. Iqtisodiy siyosat puxta o’ylab ko’rilmagan sinov va eksprimentlarga asoslangan edi. Mamlakat sinovlar va xatolar bilan siljib bordi. Mamlakat imkoniyatlarini hisobga olmasdan xalq xo’jaligining barcha sohalarini bir vaqtning o’zida rivojlantirishdan iborat noto’g’ri yo’l tutildi. «Bu hol,-deb yozadi I.Karimov o’zining «O’zbekiston – bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xos yo’li» asarida, -pirovard natijada,cheklangan mablag’larning parokanda bo’lib ketishiga, moliya va ta’minot tizimining batamom izdan chiqishiga olib keldi, inqirozni chuqurlashtirdi». Sobiq sovet rahbariyati mamlakatni tanglikdan, inqirozdan chiqarish uchun ma’muriy-buyruqbozlik tizimidan, hamma resurslarni markazlashtirilgan tarzda rejalashtirish asosida boshqarish va taqsimlash yo’lidan tartibga solinadigan bozor iqtisodiyotiga o’tish kerakligini o’z vaqtida payqamadi, juda kech tushundi. 1990 yilga kelganda bozor iqtisodiyotiga o’tish zaruriyati anglandi, dasturlar tuzildi, qarorlar qabul qilindi. Biroq vaqt boy berilgan edi. Iqtisodiyot batamom barbod bo’lgan, moliyaviy va narx-navo tizimi izdan chiqqan, boshqaruv mexanizmi falaj bo’lib qolgan edi. Sobiq SSSR ich-ichidan zil ketib bordi.

№2. Mavzu. Mustaqillikka erishish arafasida O`zbekistondagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlar.

Reja:
1. XX asr 80-yillari o`rtalarida respublikaning jamiyatlik-siyosiy, iqtisodiy va ma`naviy turmishidagi inqirozli vaziyat.
2. Markazning O`zbekistonda amalga oshirilgan qatag`onlik siyosatы. “Paxta ishi” “O`zbek ishi” atamasidagi kampaniyalar. Xalqning turmish tarzinig og`irlashishi.
3. 1989 yil o`rtalarida respublikaning jamiyatlik-siyosiy turmishidagi o`zgarishlar. I.Karimov – O`zbekistonnig Birinchi Prezidenti. Mustaqillik deklaratsiyasi va o`ning tarixiy ahamiyati.