Rustamjon o‘rinov, anvar baxranov

G‘azalda uchraydigan obrazlar (8-sinf “Adabiyot”)

Obraz	Muallifi	G‘azal nomi
B
Bobur	Nodira	(Siyodot xonadoni, shohi Bobur nasli pokimen)
F
Farhod	Navoiy	„Sho‘x ikki g‘izolingni“ (Farhod ila Majnung‘a oshiqliq ishin o‘rgat)
J
Jomi Jam	Navoiy	„Bo‘ldum sanga“ (Jomi Jam birla Xizr suyi nasibimdur mudom)
M
Masih (Iso) payg‘ambar	Lutfiy	„Bu kechar jahonda…“ (Qadah keturki, sendek Xizr-u Masih elindin)
	Navoiy	„Bo‘l“ (Men chekib anduh, o‘lay, el joni bo‘lsun ul Masih)
Majnun	Navoiy	„Sho‘x ikki g‘izolingni“ (Farhod ila Majnung‘a oshiqliq ishin o‘rgat)
	Nodira	“Fig‘onkim, gardishi davron…” (Biyobonlarda Majnun to‘tiyo izlar g‘uborimdin)
S
Sulaymon	Nodira	“Oqibat” (Poymoli xayli mo‘r o‘ldi Sulaymon oqibat)
X
Xizr	Lutfiy	„Bu kechar jahonda…“ (Qadah keturki, sendek Xizr-u Masih elindin)
	Lutfiy	„Holiyokim, davri ishrattur iliktin jomni“ (Bodaningki, lazzatini bilgay erdi Xizr, agar)
	Navoiy	„Bo‘ldum sanga“ (Jomi Jam birla Xizr suyi nasibimdur mudom)
	Navoiy	„Bo‘l“ (Emdi gar bergil ziloli Xizr, agar jallod bo‘l)
Y
Yoqub payg’ambar	Lutfiy	„Xoh inon, xoh inonma“ (Yoqub bikin ko‘p yig‘idin qolmadi sensiz…)
Yusuf payg’ambar	Lutfiy	„Ne bo‘lursan“ (Yusuf kebi shirindurur asru harakoting)
SH
Shayx San’on	Nodira	„Oqibat“ (York o‘yida na bo‘ldi Shayx San’on oqibat?)

„Kelmadi“(Navoiy) – oshiqona+rindona
„Bo‘l“ (Navoiy) – orifona
«Jong'a chun dermen: «Ne erdi o'lmakim kayfiyati?..» g‘azallari musalsal g‘azal sanaladi.

Tuzuvchi: Anvar BAXRANOV, Navoiy viloyati Xatirchi tuman

Darsliklarda uchraydigan she’riy san’atga oid ma’lumotlar (8-sinf “Adabiyot”)

Bayt yoki g‘azal nomi	Muallifi	Qo‘llanilgan san’at(lar)
A
“Ayoqingg‘a tushar…”	Lutfiy	irsoli masal (boshdan-oyoq)
B
“Bo‘l”	Navoiy	Tazod
D
“Deyin”	Navoiy	Radd ul-matla`
Dagildim man sanga moyil, san etting aqlimi zoyil, Manga ta’n aylayan g‘ofil seni ko‘rgach, o‘tonmazmi?	Fuzuliy	Tazod
G
Guli ruxsoringa qarshu ko‘zimdan qonli oqar su(v), Habibim, fasli guldir bu, oqar su(v)lar bulanmazmi	Fuzuliy	tanosub, (tashbih-o‘xshatish)
H
Har necha dedimki, kun-kundin uzay sendin ko'ngul, Vahki, kun-kundin batarrak mubtalo bo'ldum sanga.	Navoiy	Tazod
J
Jomi Jam birla Xizr suyi nasibimdur mudom, Soqiyo, to tarki job aylab gado bo'ldum sanga.	Navoiy	Talmeh
K
“Kof”u “nun” naqshi yo‘q erdi andakim ushshoq uchun, Ishq ila husning birikti sho‘r-g‘av`go qilg‘ali	Lutfiy	Kitobat
“Kelmadi”	Navoiy	Tazod (har bir baytda)
M
Men qachon dedim; «Vafo qilg'il manga», zulm aylading, Sen qachon deding: «Fido bo'lg'il manga», bo'ldum sanga.	Navoiy	Tazod
“Mani jondan o‘sondirdi…”	Fuzuliy	Tazod, tanosub, tashbih, radd ul- qofiya
O
Orazidek oydin erkanda gar etti ehtiyot, Ro‘zgorimdek ham o‘lganda qorong‘u kelmadi	Navoiy	Tazod, tashbeh
“Oqibat”	Nodira	Tazod, talmeh (Shayx San’on,5- bayt; Sulaymon,8-b)
Q
Qaro ko‘zum, kel-u, mardumliq emdi fan qilg‘il, Ko‘zum qarosig‘a mardum kibi vatan qilg‘il	Navoiy	Tajnis (mardum), tardi aks ( qaro ko‘zum-ko‘zum qaro), tashbeh (mardum kibi), tanosub (matla'si ko'z atrofidagi tasavvurlar bilan boshlanib, maqta'da ham undan uzoqlashilmagani — kiprik haqida so'z borgani), iyhom (mardum kibi-1) gavhar kabi; 2) odam kabi)
“Qay pari paykarg‘a, - dersen, - telba bo‘lding bu sifat?” Ey pari paykar, ne qilsang, qil manga, bo‘ldum sanga	Navoiy	Balog‘at usuli
S
Sensan sevarim xoh inon, xoh inonma, Qondur jigarim, xoh inon, xoh inonma	Lutfiy	Tazod
Sendek saname ko‘rman Lutfiy chig‘atoyda, Chin so’yla, Xito xo’blarig’a ne bo’lursan.	Lutfiy	Iyhom
“So‘r” (Shifoyi vasl qadrin…)	Fuzuliy	Tazod (boshdan-oyoq)
U
Ul parivash hajridinkim, yig‘ladim devonavor, Kimsa bormukim, anga ko‘rganda kulgu kelmadi	Navoiy	Tazod (yig‘lamoq-kulmoq), tashbeh (parivash, devonavor)
Y
Ya’qub bikin ko’p yig’idin qolmadi sensiz Nuri basarim, xoh inon, xoh inonma	Lutfiy	Talmeh, (tashbeh)
Yusuf kibi shirindurur asru harakoting, Sen Misr nabot-u shakarig’a ne bo’lursan?	Lutfiy	Talmeh, tashbeh
Yuzung guliga ko'ngul ravzasin yasa gulshan, Qading niholig'a jon gulshanin chaman qilg'il.	Navoiy	Istiora 4 ta («yuzung guli», «ko'ngul ravzasi», «qading niholi», «jon gulshani»)
G‘
G'ussa changidin navoe topmadim ushshoq aro, To Navoiydek asir-u benavo bo'ldum sanga.	Navoiy	Ishtiqoq (1) “navoye” (bir navo) va “Navoiy” so‘zi orqali)

Tuzuvchi: Anvar BAXRANOV, Navoiy viloyati Xatirchi tumani

Darsliklarda uchraydigan she’riy san’atga oid ma’lumotlar (9-sinf “Adabiyot”)

Bayt yoki g‘azal nomi	Muallifi	Qo‘llanilgan san’at(lar)
A
Ag'yor ko'z olida-u ul yor ayon yo'q, G'am xori ko'ngul ichra-yu g'amxor topilmas	Bobur	Tajnis
Agar oshiqlig'im aytsam, kuyub jon-u jahon o'rtar, Bu ishq sirrin bayon etsam, taqi ul xonumon o'rtar.	Mashrab	Tadrij
B
Bu shakl-u shamoyil bila xud hur-u parisen Kim, jinsi bashar ichra bu miqdor topilmas.	Bobur	Tashbeh, mubolag‘a
Bobur seni chun yor dedi, yorlig' etgil, Olamda kishiga yo'q esa, yor topilmas.	Bobur	Tstiora, tajnis
Bulbul o'qug'och yig'lab, subhidam xazon faslin, G'uncha qon yutub, yuz chok etti gul giribonlar.	Furqat	Husni ta’lil, tashxis
Bir sahar edim uyg'oq: o't tutashdi olamga, Tog'lar chekibon larza, titradi biyobonlar.	Furqat	Jonlantirish
Bu dard ila xarob o'ldum, kelib holimni so'rmassan, Unum chiqsa yurakdin, bu tan-u jon - ustuxon o'rtar.	Mashrab	Saj
Boshni fido ayla ato boshig'a, Jismni qil sadqa ano qoshig'a. Tun-kuningga aylagali nur fosh, Birisin oy angla, birisin quyosh.	Navoiy	Tanosub
Bildimki, oni dushmani makkorai ayyor, "Lo!" - tirnog'i birla yuzini tirmalab o'ttum.	Mashrab	Kitobat
Boqib ko‘z uchidin pinhon fosh etding tag‘ofillar, Yo‘q-u borim hamul pinhon ila foshingdin aylansun	Ogahiy	Tazod
Boshimg‘a yoqqan g‘am toshin mingdin birich bo‘lmag‘ay, Gardun agar ming Besutun yog‘dursa Farhod ustina	Ogahiy	Talmeh
Baland aylab quyoshga poya navro‘z, Ko‘tardi yer yuzidin soya navro‘z	Ogahiy	Tashxis
“Bugun diningizni sizlarga mukammal qilib berdim va tamom qilib berdim sizlarga ne'matimni va to'g'ri yo'l ko'rsatadigan din bo'lsin uchun islomni sizga ravo ko'rdim" oyati nozil bo‘lganda Rabg‘uziy ummatlar ahvolini tasvirlashdagi holati	Rabg‘uziy	Qarshilantirish (tazod)
D
Dunyo yasanib, jilva qilib oldima keldi “Borg‘il nariga!” – ketig‘a shattalab o‘ttum	Mashrab	Jonlantirishning tashxis ko‘rinishi
Devonai Mashrab, bu so‘zung dardga davodur, Oshiq elining ko‘ngilga bir o‘t qalab o‘ttum.	Mashrab	Istiora
Demonkim, ko'ngli pok-u, ham ko'zi pok, Tili pok-u, so'zi pok-u, o'zi pok.	Navoiy	Takrir
Dedi: “Joningni olsa la’li yodi?” Dedim: “Ushbudir jonim murodi”	Navoiy	Istiora
E
Ey gul, meni zor etmaki husnung chamanida, Ko'zni yumub ochquncha, bu gulzor topilmas.	Bobur	Istiora, tajnis
"Ey olamlug‘larning chirog‘i, san bizga ota-onadin mushfiq (mehribon)roq erding” deb boshlangan tavsifidan to tamug' (do‘zax)g'a boru turg'anlarni yondurub (qaytarib) ujmoh (jannat) yo'linga boshlading", singari 15 ta sifat	Rabg‘uziy	Tadrij
I
Ishq vodisidin bir kecha men hay-haylab o‘ttum, Monandi nayiston guliga o't qalab o'ttum.	Mashrab	Tashbeh, mubolag‘a
J
Janobi shahg‘a keldim bu jihatdin, Ko‘zim yoshig‘a toya-toya navro‘z.	Ogahiy	Mubolag‘a
K
Kalomingdin halovat topmog‘i jonlarni ondinkim, Dahon nozik, zabon nozik ki lab nozik, suxan nozik	Furqat	Mubolag‘a
Kishig'a ishq o'tidin zarraye yetsa, bo'lur giryon, Bo'lub besabr-u betoqat, yurak-bag'ri chunon o'rtar.	Mashrab	Tanosub, tadrij
"Kun kelu og'rig'i ziyoda bo'ldi. Qizil mengiz sarg'ardi, chechaktek englari so'ldi, Jabroil xoja mengizlik bo'lub ustun turur. Azroil bir badaviy arabtek bolub kirib keldi".	Rabg‘uziy	Tashbeh, sifatlash

M
Mening ko‘nglumkli gulning g‘unchasidek tah-batah qondur, Agar yuz ming bahor o‘lsa, ochilmog‘i ne imkondur.	Bobur	Tashbeh, tamsil, mubolag‘a
Mushkin qoshining hay`ati ul chashmi jallod ustina, Qatlim uchun “nas” kelturur “nun” eltibon “sod” ustina	Ogahiy	Kitobat
Mushkin qoshining hay`ati ul chashmi jallod ustina” g‘azalining izhor uslubida bitilgan baytlarning barida		Mubolag‘a
N
Nechuk toqat qilay, do'stlar, bu dard ila bo'lub hayron, G'amim boshqa, alam boshqa, yuragimni fig'on o'rtar	Mashrab	Tanosub
Nafs kofiri birla tun-u kun qildim urushni, Tanho qilichi birla urub, qiymalab o'ttum. Xomush pichog'in har dam oning bo'g'ziga qo'ydim, Cho'g' nayzasi birla ko'zini nayzalab o'ttum.	Mashrab	Tashbeh
Nabiy ikkinchi nasihatdagi shayton, nafs-u havo; o'n uchinchi nasihatdagi qul, kung, darvish, o'gsuzlar, qazg'ulug‘, munglug'lar, o‘n to'rtinchi nasihatdagi o‘lum, qiyomat so'zlari	Rabg‘uziy	Tanosub
O
Ochildi bog'ida bir otashin vard, Demaykim vard, balkim shu'layi dard.	Navoiy	Istiora
Ofoqni bir lahzada kezdim na ajabdur. Mino tog‘idin akkasifat hakkalab o‘ttum	Mashrab	Tashbeh, mubolag‘a, talmeh
Ottim fash-u dastorini devonalig' aylab, Parvonasifat jonimi o'tqa qalab o'ttum.	Mashrab	Tashbeh
Obi hayvondek suzuk suv har taraf aylab ravon, Qildi sahrog‘a tarovat o‘zgacha paydo bahor	Ogahiy	Tashxis, tashbeh
Q
Qilibdur mahliqolarning yuzini, Latofat mushafig‘a oya navro‘z.	Ogahiy	Tashbeh
Qayu til birla, ey jono, sening vasfing bayon aylay, Tilim lol-u ko‘zum giryon, so‘ngaklarni nihon o‘rtar	Mashrab	Saj
Qilg'il tamosho qomati zebosi birla orazin, Gar ko'rmasang gul bo'lg'onin payvand shamshod ustina.	Ogahiy	Sifatlash, o‘xshatish
“Qisasi Rabg‘uziy”da uchraydigan san’atlar	Rabg‘uziy	1) tashbeh; 2) tanosub; 3) tazod; 4) tajnis; 5) takrir; 6) jonlantirish
S
Sendek menga bir yori jafokor topilmas, Mendek senga bir zori vafodor topilmas.	Bobur	Tashbeh, tazod, tardi aks, tarse
T
Tarab tiflin tug‘urdi dahr zoli, Anga bo‘ldi magarkim doya navro‘z	Ogahiy	Tashbeh, tashxis (3 ta)
U
Ul gul yuzi shavqi bila shaydo ko‘ngul shom-u sahar, Bulbuldek aylar yuz navo ming nav’i faryod ustina	Ogahiy	Tashbeh, tanosub, tazod
Ul sho‘xki ochildi xat-u ruxsori Ochildi rayhoninda yuzi gulnori Xat-u yuzi besabr-u qarori man man Ruxsori gulnori man man zori	Ogahiy	Musoviyattarafayn
X
Xoki taning barbod o‘lur oxir jahonda necha yil, Sayr et Sulaymondek agar taxting qurub bod ustina	Ogahiy	Talmeh, tashbeh
Y
Yurakda dard-u g'am qat-qatki, menda qolmadi toqat, Agar bir zarrasin bul vaqt desam, ishqi bayon o'rtar.	Mashrab	Saj
Sh
”Shomurti shoxolab ketgan, ichida sichqonlar bolalab ketgan, izdan tushgan pishak oltoyda yetgan...”	“Alpomish”da n	Saj, mubolag‘a