Rukn haqida ma’lumot. Asl va tarmoq ruknlar Reja: rukn haqida umumiy ma’lumot Asl ruknlar va tarmoq ruknlar

FaulunV--tarzida,

Foilon -V-tarzida ifodalanadi.

Ikki sabab va bir vatad = birikuvidan to’rtta to’rt bo’g’inli rukn tuziladi.

Bular quyidagi ruknlardir:Mafoiylun, foilotun, mustafilun va mafulotun

ruknlaridir

Vatadi majmuadan so’ng 2 ta sababi xavif kelsa Mafoiylun (V---), vatadi

majmu 2 ta sababi Xafivo’rtasida kelsa foilatun ruknining paydo bulganini

kurish mumkin va uning chizmasi (--V-) hamda 2ta sababdan so’ng 1ta

vatadi mafruq kelsa mafuvlotirukini (---V) hosil buladi.

Vatad hamda fosilaning birikuvidan ham ikki rukun : mutafoilun va mafo

ilatun rukunlari maydonga keldi. Vatadi majmua kichik fosiladan oldin

kelganda mafoilatun rukuni(V-VV-) hamda shu vatad kichik fosilasidan

keyin kelsa mutafoilun (VV–V-) tuziladi.

Yuqoridagi sakkiz asilning turlicha takroridan aruz tizimi asosi bulgan 19

baxr yuzaga keldi. A. Fitratninge’tirof etishicha : ,, Bu sakkiz asl rukinning

ma’nolari yo’qdir. Ular yolg’izgina ,, o’lchov ‘’ so’zlardir. Bir tizimni

o’lchaganda shulardan birqanchasi qatorlab qo’yib o’lchaydilar.

Afruz tizimining asosi bo’lmish sakkiz asl rukunlar she’r misralardagi

xilma-xil bulak rukunlarini ulchash uchun kifoya qilmaydi. Shu tufayli

o’sha asllarni turlicha o’zgartirib ularning bir qator tarmoqlarini xosil

qilingan va bu xil o’zgarishlar zihoflar deyiladi.

Asl rukunlar tarmoq rukinni hosil qilish quyidagito’rt yo’l bilan amalga

oshiriladi.

1)Asllar son jihatdan o’zgartirilib, tarkibdagi bir yoki bir necha xijo

tushiriladi.

2)Asllarsifat jihatdan o’zgartirilib tarkibidagi cho’ziq hijolar qisqa yoki

o’ta cho’ziq hijoga, ba’zan qisqa hijo cho’ziq hijoga aylantiriladi.

3)Asllar bir vaqtning o’zida ham son, ham sifat jihatdan o’zgartirilib bir

yoki bir necha hijosi tushuriladi, ayni paytda hijolar o’rni almashadi.

Shuni ham ta’kidlab o’tish joizki, har bir asl running o’ziga xos bo’lgan

tarmoq ruknlari ham mavjud bo’ladi.

Masalan:

Foilotun aslning 10 xil o’zgarishga duch kelishi natijasida uning 15 xil

tarmog’I hosil bo’lgan, bulardan 11tasi she’riyatimizdafaol qo’llanilgan.