Rukn haqida ma’lumot. Asl va tarmoq ruknlar Reja: rukn haqida umumiy ma’lumot Asl ruknlar va tarmoq ruknlar

Sadr Hashf Hashf Aruz

--v v--v v--v v--

Ibtido Hashf Hashf Zarb

Baytlardagi ritmik bo’laklarnio’lchash ularni qo’llaniluvchi maxsus atama

ham umumiy tarzda rukn debnomlanadi. Rukn haqida Alisher Navoiyning

“Mezon ul-avzon” asarida shunday deb so’z yuritiladi. “Aruz fani sharaf

fanidur va bu kim bu ilmni nechun “ aruz” dedilar muxtalif aqvol bor. U

jumladan biri-birla ihtifo qildur, va ul budurkim xalil ibn ahmad

raxmatullohki fanning voizudur chun arab ermish va aning yaqinida bir

vodiy ermishki ani aruz derlar ermish va ul vodiyda arab uylarin tikib, jilva

berib bahoga kiyinlar emish va uyni arabcha “bayt” derlar. Chun baytlarni

bu fan birla mezon qilib mavzunininomavzundin ayururlar g’oya qiymat

va bahosi ma’lum bo’lur, bu munosabat bilan aruz debdurlar. Baytniki uy

oti bilan atabturlar muni deb turlarki, uyning chun binosi to’rt rukn

birladur, bu baytning binosi to’rt rukn birladur bu baytda ham ma’ni

hosiyatidin ko’p nimalar bo’lur. Demak ruknlar aruz sistemasidagi asosiy

o’lchov so’zlardir.

2)Ruknlar ikkiga bo’linadi: asl ruknlar va tarmoq ruknlar shulardan asllar

haqida A.Navoiy jumladan “Mezon ul-avzon” asaridashunday degan edi.

“mavzun kalom ta’lifida buarkon tarkibidin yoqtir va arabu ajam

shuorosining jami ashori murakkab bu arkon ijtimoiddin va aruz ahli ani

“afoiyl” va “tafoyil” derlar va ul sakkiz faslg’a mun hasrdur .Asllar-aruz

sheriy o’lchov tizimining asosini tashkil qiluvchi sakkiz asosiy rukn

majmuyi ular quyidagilar.