Rta maxsus ta’lim vazirligi

Tadqiqot ob’yekti bo‘lib Farg‘ona viloyati, Buvayda tumani hokimiyati statistik ma’lumotlari, viloyat markaziy bank ma’lumotlari, Farg‘ona viloyati Bandlik bosh boshqarmasi, Buvayda tumani aholini bandlikka ko‘maklashish markazi, statistika bo‘limi, iqtisodiyot va sanoati bo‘limi moliyaviy hisobotlari ma’lumotlari hisoblanadi.
Tadqiqot predmeti Farg‘ona viloyati Buvayda tumanida Tijorat banklarini barkarorligini samarali boshkarish mexanizmlarini takomillashtirish.
Tadqiqotda qo‘llanilgan uslublarning tavsifi. Tadqiqot ishida guruhlash, turkumlash, taqqoslash, induksiya, deduksiya, kuzatuv, statistik tahlil, monografik kuzatish o‘tkazish kabi usullardan keng foydalanildi.
Dissertasiyaning tuzilishi va hajmi. Dissertasiya tarkibi kirish, 3 ta bob, xulosa, adabiyotlar ro‘yxati va ilovalardan iborat. Dissertasiya hajmi 104 betni tashkil qiladi.

“Tajribamda ko‘rilgankim, azmi qat’iy, tadbirkor, hushyor, mard va shijoatli bir kishi mingta tadbirsiz, loqayd kishidan yaxshiroqdir”

Cohibqiron Amir Temur
1 BOB. Tijorat banklarida aktivlar samaradorligini oshirishning nazariy va uslubiy asoslarini takomillashtirishda xorij tajribasi


1.1. Bank aktivlari samaradorligini oshirishning xorijiy mamlakatlar tajribasi

Jahon iktisodiyotida xaligacha davom etayotgan tanglik dunyoning ko‘plab mamlakatlarida tijorat banklari likvidliligining zaiflashuviga, yirik mikdorda aktivlar bilan ta’minlanmagan pullarning muomalaga chikishiga, tulov balanslari kolatining yomonlashuviga va pirovard natijada, milliy iktisodiyotlarning resessiya xolatiga tushib kolishiga olib kelmokda. Bu esa, o‘z navbatida, tijorat banklarining aktivlari samaradorligini samarali boshqarish, ularning bank tizimini rivojlantirishdagi rolini qayta ko‘rib chiqish zaruriyatini taqozo etmokda.

Xalqaro bank aktivlari samaradorligini ta’minlashdagi turli nomutanosibliklar halkaro mikyosda banklar inkirozga yuz tutishiga kamda halqaro iktisodiy o‘sish ko‘rsatkichlarini pasayishiga olib keladi. Jumladan, 2007—2008 yillarda AKSHda ipoteka kreditlari bUyicha muammoli kreditlarning 700 mlrd. dollardan oshib ketganligi, ipoteka kreditlari riskini balolash va bartaraf etish bUyicha zarur choralar kurilmaganligi okibatida yirik moliyaviy tuzilmalar va kompaniyalarning likvidligi pasaydi, natijada ularning Xalqaro fond bozorlaridagi kimmatli koYeozlarining kiymati pasayib ketdi.
Bu kolat, uz navbatida, bir kator rivojlangan mamlakatlarda ishlab chiqarish kajmining pasayishiga, aholining ishsizlik darajasi oshishiga kamda banklarning bankrot bo‘lishiga olib keldi. Bunday sharoitda Xalqaro mikyosda bank tizimining amal qilishmexanizmlarini tadqiq, etish, Xalqaro bank aktivlarining shakllanish va taksimlanish tamoyillarini Urganish dolzarb masalalardan biridir.
Tijorat banklarining faoliyatida aktivlarni samarali joylashtirish strategiyasini ishlab chikishi kamda uni amalga oshirishni nazorat kilish, bank kengashining rolini oshirish va aktivlarni joylashtirishda oqilona karorlar kabul qilishjarayonini takomillashtirish talab etiladi. Bunga esa bevosita tijorat banklarida korporativ boshkaruv shaklini keng joriy qilishorqali erishish mumkin. Shuningdek, banklarning mustakil rivojlanishi va resurslarni samarali boshkarish ularda bank menejmenti sifatini oshirishni talab etadi kamda bu kam korporativ boshkaruv bilan bog‘likdir.
Hozirgi sharoitda rivojlangan mamlakatlarda singari Uzbekistonda xam banklarni korporativ boshkaruv masalalari, asosan, tartibga soluvchi davlat organlari tomonidan amalga oshirish talab etilmokda. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshkaruvining 2000 yil 24 iyundagi 11/6-sonli bayonnomasi, ”Tijorat banklarida korporativ boshkaruv Nizomi ishlab chikilib, shunga muvofik, banklarda korporativ bosh«aruv ishlari tashkil etiladi. Korporativ boщaruv tushunchasi 1970-yillarning oxirida AKSHda qo‘llanilgan. Buning sababi o‘sha Korporativ boshkarish turli mamlakatlarda turlicha talkin kilinadi. AKSHda va Angliyada kompaniyalarning kapitaliga kupchilik aloxida shaxslar va firmalar egalik kiladi. Korporativ bosh«aruvning kontinental modeli amal kiluvchi davlatlarda (Yevropa, MDK, Lotin Amerikasi) asosan, jamiyat ulushi guruџarga tegishli bUladi. Shundan kelib chikib, ushbu mamlakatlarda AKSHga nisbatan kapital taksimoti va unda ovozlar berilishi konsentrasiyasi nisbatan yukori. Bundan tashkari, ayrim kollarda 50 foiz aholisi to‘g‘ridan-tug‘ri yoki bilvosita kompaniyalarning aksiyalariga egalik kiladi. Germaniyada esa ushbu ko’rsatkich 20 foizni tashkil kiladi. Shundan xulosa qilish mumkinki, tijorat banklari faoliyatini boshkarishning ikki modeli ”menejerlar xukmronlik qiluvchi model” AKSH amaliyotida qo‘llaniladi va Yevropa mamlakatlarida kullaniladigan “aksiya paketiga ega aksiyadorlar kukmronlik kiladigan" modellarni ajratib ko‘rsatish mumkin
Tijorat banklari faoliyatini boshkarish va moliyaviy menejmentning muhim yo‘nalishlaridan biri aktivlarni boshqarish hisoblanadi. Bank aktivlarini boshkarish 1960 yillardan qo‘llanila boshlagan.
Foiz stavkalar tushishi va kutarilishi sharoitida bank risklarini boshkarishda dolzarb masala aktivlarni boshkarishdir. Dastlab banklarda aktivlarni boshqarish alosida yo‘nalishda, aktivlarni, passivlarni va kreditni boshqarishda kullanilgan. Tijorat banklari aktivlari, birinchi navbatda, qisqa muddatli kelajakni nazarda tutadi va kar kungi bank balansini boshkarish ishi bilan bog‘likdir. Bank faoliyatida aktivlarni boshkarish foizli daromadlarni oshirish va risklarni chegaralashga yUnaltirilgan. Shuning uchun aktivlarni boshkarishning moliyaviy jdatdan asosiy maksadi, daromadlarni oshirish va bank faoliyatidagi risklarni pasaytirishdan iborat. Tijorat banklari aktivlarini tashkil qilishuchun —kreditlarni tasniflash asosida berilgan ssudalar va boshka aktivlarni balolash zarur. Aktivlarni andozaviy, shubjali va zarar keltiradigan turlariga tasniflash tizimi barcha aktivlar reytingini mikdor jikatdan aniklash, shuningdek, kreditlardan zarar kurish sollarida muljallangan zaxiralar yetarliligini bajolash imkonini beradi. Asosan, uzok muddatli kreditlar, nakd pullar va vakillik xisobvaraqlari, ssuda va boshka aktivlar kolatiga e’tibor karatiladi. Bank aktivlarini boshkarish, kup jixatdan, moliyaviy risklarni nazorat qilishva kamaytirishga bonik.
Bank boshkaruvining mujim masalalaridan biri bank aktivlarini samarali joylashtirish xisoblanadi. Banklar aktivlarni boshkarishda kamida eng asosiy Z ta maksadni amalga oshirish lozim:

• 
  yukori samaradorlikka erishish (aktivlarni samarali boshkarish);
  
• 
  yetarli darajada likvidlilikni saklash;
  
• 
  bank barkarorligi va xavfsizligini ta’minlash;
  

Banklarning oldiga boshka maksadlar jam kuyilishi mumkin. Masalan, operasiyalar kajmini son va sifat jisatidan ustirish, shuningdek, uz kapitali va bank zaxiralarini oshirib borish kabi maksadlar shular jumlasidandir. Birok yukorida aytib utilgan asosiy uchta maksad ustuvor maksadlar sirasiga kiradi.
Samaradorlik foydaning xarajatga nisbati bilan aniklanib, unda xarajatlarni bank faoliyatidagi yukori urin tutishi ma’lum. Bank xarajatlarini kamaytirish, bank faoliyatining samaradorligi shuncha yukori bo‘lishini ta’minlaydi. Banklarni xarajatlar hajmiga noto‘g‘ri ta’sir kursatmay, balki tashkiliy tuzilishni, bank texnologiyalarini kullash orqali xam yukori samaradorlikka erishish mumkin.
Tijorat banklari aktivlari samaradorligini oshirishda rivojlangan mamlakatlar tajribasini Urganish muhim axamiyat kasb etadi. Rivojlangan mamlakatlar bank aktivlari samaradorligini oshirish amaliyotida chizikli va matrisali modellardan foydalaniladi. Albatda, har bir bank bunda o‘zining alohida xususiyatidan kelib chikadi.
Chizikli model banklarning xizmatlari tarkibi, xududi, ixtisoslashuviga muvofik, bo‘lib, shulardan bittasi negizida shakllantiriladigan bankning tashkiliy tuzilishi kisoblanadi. Xar bir tijorat banki uni mustakil ravishda uz faoliyatidan kelib chikib foydalanadi.
Chizikli model, o‘z navbatida, quyidagi turlarga bo‘linadi:

• 
  funksional model - anik bir xizmat va maxsulotlarga yo‘naltirilgan;
  
• 
  divizion model—tarmok faoliyatiga yUnaltirilgan; - geografik model — bank mijozlari va bozorga yo‘naltirilgan.
  

Tijorat banklar aktivlarini samarali joylashtirish va karorlar qabul qilishni tashkil etishning chizikli modellarini kombinasiyalashgan holda, ya’ni ikki va undan ortik modelning bir vaktda qo‘llanishi matrisali model hisoblanadi.
Matrisali model bir necha turlarga bo‘linadi:

• 
  ikki o‘lchamli matrisali model;
  
• 
  uch o‘lchamli matrisali model;
  
• 
  ko‘p o‘lchamli matrisali model.
  

ikki o‘lchamli matrisali model — funksional bUlinish va mijozlar guruџari bUyicha bulinishining kombinasiyasi sifatida foydalanib tashkil etiladi. Ikki o‘lchamli matrisali modeldan foydalanish u yoki bu operasiyalarni amalga oshiruvchi bUlimlarni shakllantirish, maksulot va xizmatlarni kursatishdan kelib chikadi.
Uch o‘lchamli matrisali model, uchta teng o‘lchamli: vazifaviy, hududiy va mijoz guruhari bo‘yicha mezonlarning birlashuviga asoslanadi. Uch o‘lchamli matrisali modelning afzalligi shundaki, karor kabul kilishda bir vaktning uzida uchta nuktai nazar inobatga olinadi. Bozorning ayrim bUlimlari va segmentlariga bo‘lgan ma’lumot Bank bosh«aruvining yukori bosqichiga yetkaziladi. Uch o‘lchamli matrisali model tuzilishining tashkillashtiruvini uch O‘lchamli chizik modelidan farklash lozim. Uch o‘lchamli model uz ichiga marketing (bozor sosasi), mijozlarga xizmatlar kursatish bilan bogli« bo‘lgan bank operasiyalari taџili sokasi va menejment sosalarini (boshkaruv) oladi. Bu degani sar kanday mijoz va bank orasidagi bitim uch kismdan iborat:
bitim tuzish (shartnoma; masalan: kredit kelishuvi, xisob raqami ochish), bank operasiyalarini tashkillashtirish (masalan: kredit berish yoki tugatish, qimmatbako qog‘ozlarni sotuvi yoki xaridi) va bank operasiyalarini bajarilishi bilan bog‘lik boshkaruv (rejalashtirish, rivojlantirish, boщarish, yo‘naltirish, nazorat; ba’zida buni bank operasiyalari tahili deyiladi).
Uch o‘lchamli matrisali modelda bank biznesining umumiy marketing fikrlari to‘laligicha namoyon buladi. Uning qo‘llanish jarayonida savdoga yo‘naltirilgan alohida maqsadli bozorlarga xizmat ko‘rsatish markazlari tashkil etiladi, alohida guruhlarga xizmat ko‘rsatish markazlari tashkil etiladi. Bunda banklar katta e’tiborni sotuvdan keyingi xizmatga yo‘naltirishadi.
Ko‘p o‘lchamli matrisali model. Ko‘p o‘lchamli matrisali model, 4 ta tamoyilning birlashuviga asoslangan bo‘lib (mahsulotga yo‘nalish, soha faoliyati, geografiya, mijozlar, guruhlar), amaliyotda deyarli uchramaydi.
Matrisali model xizmatlarni tabaqalashtirishga, ularning sifatini kafolatlashga, takliflar va reklamalar bulimini tashkil etishga, mijozlarning bank bilan kelgusidagi kamkorliklariga kizikishlarini va bank aktivlari samaradorligini oshirishga imkon beradi.
Tijorat banklari aktivlari daromadlilik, likvidlilik va risklilik darajasiga ko‘ra turkumlanadi. Xar uchalasi kam Xalqaro amaliyotda eng asosiy baxolash parametrlaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Tijorat banklari, asosan, o‘zidagi mavjud aktivlaridan oqilona foydalangan kolda kam yo‘qotishlar orqali yukori daromad olishga xarakat kiladi. Lekin daromad olishga yo‘naltirilgan har kanday aktiv o‘zining likvidlilik va risklilik nuktai nazaridan teskari mutanosibda bo‘ladi, ya’ni aktivlarni daromad olishga yo‘naltirilishi bu, o‘z navbatida, uni risklilik darajasi, ya’ni ushbu aktivlardan yo‘qotishlar extimoli yuqorilashib borishi va uning likvidligi tushib borish xarakteriga ega.
Tijorat banklarining asosiy pirovard maksadi kam yo‘kotishlar bilan yuqori daromad olish bo‘lganligi uchun aktivlar tarkibida daromad keltiruvchi aktivlar salmog‘ini oshirib (kamida 65-70 foiz) borish talab kilinadi. Bu yerda eng asosiy masala shundaki tijorat banklari o‘z faoliyatida aktivlarni shunday boshkarish lozimki, likvidlilikni ushlab turish uchun jami aktivlar tarkibida yetarli mitorda likvid, ya’ni daromad keltirmaydigan aktivlarni ulushini sak,lab gurgan kolda, asosan, daromad keltiruvchi aktivlar ulushida yukori salmokka ega bo‘lgan kredit filmalariga, ularning foiz stavkalari (bankning marjasiga), muddatiga va kaytishi (so‘ndirilishi) bilan bog‘lik ta’minlanganligiga e’tibor berish kerak. Past foiz stavkada, koplash davridan uzok, muddatga, qaytarish ta’minot yetarli 6o‘lmagan holda kredit qo‘yilmalariga bank aktivlarini yo‘naltirilishi bu garchi jami aktivlar tarkibida daromad keltiruvchi aktivlar ulushini ortishiga olib kelsa-da. lekin ikkinchi tomondan banklarni likvidligining tushishiga, riskka tortilgan aktivlarning ortishiga, natijada ushbu aktivlar kelgusida daromad keltirmaydigan aktivlarga (sud jarayonidagi yoki bank balansiga olingan mulklar) tarkibiga kirish extimoli yuqori bo‘ladi. Shuning uchun daromad keltiruvchi aktivlar ulushida kredit qo‘yilmalaridan olinayotgan daromadli aktivlari kancha ulushga ega, ularning kaysi mablanar (jalb kilingan yoki uz mablaыar) kisobidan shakllanganligi, daromad keltirmaydigan aktivlarga aylanish tendensiyasi kabi munim bir kator ko’rsatkichlar taџil kilib boriladi.
Jaxon moliyaviy-iktisodiy inkirozidan sung Xalqaro bank tizimi ishtirokchilari lisoblangan moliyaviy tashkilotlar tomonidan aktivlar samaradorligini yaxshilash borasida bir nator islokotlar utkazildi.
Xalqaro valyuta fondi 2009 yildan boshlab fondning nazorat faoliyatini va a’zo davlatlar moliyaviy siyosatini takomillashtirishning ustuvor yo‘nalishlarini belgiladi. Bu boradagi islohotlar uzluksiz va ochik, nazoratni yo‘lga qo‘yish, eltimoliy inqirozlarni oldindan aniklash imkonini beruvchi iktisodiy ko‘rsatkichlarni kengrok oshkor kilish, moliyaviy tizimning ishonchligini ta’minlash, fasulodda moliyalashtirish mexanizmini joriy etish kabi yo‘nalishlardan iborat.
Xalqaro valyuta fondi ektimoliy inqirozlarni oldini olish bo‘yicha chora-tadbirlarni moliyaviy boshkaruv, nazorat, moliyalash mexanizmlari, Xalqaro kamkorlikni takomillashtirish kabi ustuvor sokalarga ajratgan holda ishlab chikdi. Moliyaviy boshkaruv va nazoratni yaxshilash chora-tadbirlari kreditlar reytingi bilan shug‘ullanuvchi tashkilotlar o‘rtasidagi nizolarni bartaraf etish kamda investorlar tomonidan tekshirishlarni takomillashtirishni nazarda tutadi.
Moliyalashtirish mexanizmlarini takomillashtirishda esa, kreditlash tizimini a’zo davlatlar talablari va o‘zgaruvchan bozor sharoitlariga moslashtiriladi, ya’ni soddalashtiriladi.
Xalqaro kamkorlikni rivojlantirish chora-tadbirlarida kreditlash jarayonida rivojlanayotgan mamlakatlarning ovozlar ulushini oshirish, rivojlanishi past mamlakatlarning ovoz berish hukukini kengaytirish masalalari belgilanadi.
Xorij banklarida qarz oluvchilar moliyaviy holatini baholash, qarz oluvchilar faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumotlarning ishonchli manbasini shakllantirish mexanizmlarini takomillashtirishga jiddiy e’tibor berilmokda. Jumladan, Rossiya banki 2014 yil 29 martdan boshlab mijozlarni ularga xizmat kursatishdan oldin identifikasiyalashga oid kushimcha talablarni uz ichiga olgan kursatmani kuchga kiritdi. Unga muvofik, yuridik shaxs va yakka tadbirkorlar xizmat kursatuvchi bankka moliya-xujalik faoliyagidan maksad kakidagi, tashki savdo operasiyalari, asosiy hamkorlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar kabilarni taqdim etadilar. Banklar xam, mijozlari ham Xalqaro va milliy reyting agentliklari rasmiy saytlarida joylashtirilgan kompaniya reytinglari, Internetda joylashtirilgan ijroiya hokimiyati federal organlarining ochik, ma’lumotlari manbalaridan foydalanishlari zarur.
Kredit axboroti almashinuvi tizimi zamonaviy ishbilarmonlik olamida moliyaviy infratuzilmaning eng eng qiziqarli va tez sur’atlarda rivojlanayotgan unsurlaridan biri hisoblanadi.
MDJ mamlakatlariga kelsak, Rossiya Federasiyasi, Qozokiston, Ukraina, Moldova, Belarus Respublikasi va Tojikistonda kam kredit axboroti almashinuvini tartibga soluvchi konunlar kabul kilingan. Boshka davlatlarda mazkur soxadagi konun kujjatlari ishlab chikilyapti. Belarusda Milliy bank huzurida kredit byurosi faoliyat kursatmokda.
Xalqaro moliya korporasiyasi bilan kredit-axborot xizmatlari sifatini oshirish maksadida O‘zbekiston Respublikasining ”Kredit axboroti almashinuvi to‘g‘risida”gi qonuniga muvofik tashkil etilgan “ Kreditaxborot taџiliy markazi” kredit byurosi” mas’uliyati cheklangan jamiyatining ta’sischilari tarkibiga tanlov asosida Italiyaning ”CRlF” Xalqaro kredit byurosi jalb etilganligini kayd etish mumkin.
Hozirgi kunda tijorat banklarining barcha filiallari Internet orqali ”garov.uz" saytiga ulanib, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki huzurida tashkil etilgan “Garov reyestri" davlat unitar korxonasi ma’lumotlar bazasidan foydalanish yo‘lga qo‘yilgan. Bu garov munosabatlariga tegishli barcha axborotlarni faoliyatda doimiy va tezkor qo‘llash hamda tegishli xulosalar chiqarish imkonini beradi.
Shu o‘rinda Uzbekiston ichki moliya bozorini tadqiq etish shuni ko‘rsatmoqdaki, mahalliy bozor sig‘imi kichik kamda mahalliy kapital bozori kam rivojlangan va xususiy sektorning spekulyativ sinfdagi qarzlarini taqdim qilishuchun mamlakatda faol bozor mavjud emas. Yukori darajadagi davlat ishtiroki, shaffoflik yo’qligiva hukuk qo‘llashdagi tengsizlik sababli, bank tizimiga va mamlakatda investisiya kiritish xavfi yukori darajada bo‘lishi kuzatilmokda. Aholining xarid qilish«qobiliyatining pastligi passivlarni jalb qilishva bank maksulotlarini rivojlantirish imkoniyatlarini sezilarli darajada cheklaydi. Xalqaro talablarga jumladan, muvofiklik tizimi, moliyaviy hisobot va korporativ boshkaruv standartlariga muvofiklikning darajasi pastligi kuzatilmokda. O‘zbekistonda kreditlash amaliyotlari va anderrayting standartlari jakon darajasidan ortda kolmokda. Markaziy bank tizimining shaffofligini oshirishga karatilgan, jumladan, tariflarni pasaytirish va bir kator bank xizmatlari uchun komissiyalarni bekor qilishbo‘yicha tavsiyalarni o‘z ichiga oladigan qaror qabul qildi. moliyaviy tashkilotlarning moliyaviy barqarorligini oshirish, aholi omonatlarini kafolatlash tizimini takomillashtirishga yo‘naltirilgan yangi normativlarni joriy etish. Pul-kredit siyosatini liberallashtirish va inflyasiyalik mo‘ljallashni bank tizimining investisiyalar uchun shoklarini kamaytirish va jozibadorligini oshirish maqsadida takomillashtirish. Rivojlanishning muammolaridan biri - laboratoriyalarning yetishmasligi va banklar hamda davlat tuzilmalarining mahsulotlarga bo‘lgan kooperasiya yuqligi hisoblanadi.
Shu bilan birga, bank sektorining yukori konsentrasiyasi: 2017 yil boshida — 5 ta eng Yirik banklar jami banklarning kapitaliga ega bo‘lgan bo‘lsa, 2018 yil boshida — fakat Z tasi. Bank sektorining passivlari hajmi, asosan, jalb kilingan kreditlar va
Jahon mamlakatlari bank tizimi tajribasida bir necha strategik variantlarning taklilini amalga oshirish mumkin. Shular jumlasiga Yaponiya, Rossiya, Singapur va Xindiston bank tizimidagi davlatning ishtirokini baholash muhim
Ushbu jarayonlarni bir kancha omillar asosida amalga oshirish tajribasi mavjud bUlib, bularga:
1. Bosqichma-bosqich. Mavjud modellardan (davlat sektori ishtirokining kapa darajasi) moliyaviy okimlari rivojlanish institutlari orqali taqsimlanishiga, bank tizimini xususiylashtirish va yanada to‘liq liberallashtirishga bosqichma-bosqich o‘tish.
Ushbu jarayon Rossiya tajribasida muvaffakiyatli amalga oshirilmokda. Jumladan, bu jarayonda:
a) sektorni to‘liq liberallashtirishga bosqichmabosqich evolyusion ravishda utiladi;
b) moliya sektorining an’anaviy tuzilmalarini buzishni talab etmaydi;
v) rivojlanish institutlari orqali ustuvor tarmok,larni kullab-kuvvatlashga imkon beradi.
Shu bilan birga, davlat mablag‘larining samarasiz sarflanishi, bank sohasida davlatning katta ulushi kabi holatlar bank tizimiga bo‘lgan barcha muammolarni yechishga imkon bermaydi.
2. Liberal. Birinchi bosqichda xususiy va mustaqil banklar, jumladan, davlat loyihalari rivojlanish institutlarida amalga oshiriladi. Ikkinchi bosqichda bank bozorini to‘liq liberallashtirish amalga oshadi, davlat ishtirokchilarining yo‘qligi. Davlat fakat nazorat va tartibga solish funksiyalarini saklab qoladi. Ushbu model Yaponiya, Singapur mamlakatlar amaliyotida qo‘llanilgan va unda quyidagilar nazarda tutiladi:
a) sektorning davlatning yuqori ulushini nazarda tutadigan bosqichsiz to‘liq, liberallashtirishga bosqichma-bosqich o‘tishi;
b) nisbatan bosqichma-bosqich o‘tish, davlat ishtirokining katta ulushi mavjud bosqichsiz o‘tib ketish.
v) rivojlanish institutlari orqali ustuvor tarmoklarni qo‘llab-quvvatlashga imkon beradi.
g) qisqa muddatda bank sohasining barcha muammolarini yechishga imkon bermaydi.
3. Shok. Hozirgi holatdan Singapur bank sektori modeliga keskin o‘tish. Bank bozorining to‘liq liberallashtirish, davlag ishtirokchilarining yo‘kligi. Davlat fakat nazorat va tartibga solish funksiyalarini saklab «oladi. Ushbu model Singapur amaliyotida qo‘llanilgan va unda quyidagilar nazarda tutiladi:
a) bank sektorining tulik liberallashuviga shok ravishda utish;
6) kiska muddatda bank sektorining barcha muammolarini yechish imkonini beradi;
v) moliya sohasini ishlashining an’anaviy modelini buzishni talab etadi;
g) davlatga ustuvor dasturlarni, loyihalarni qo‘llab-quvvatlash uchun bank sektoridan foydalanishga ruxsat bermaydi.
Tahillar shuni ko‘rsatmokdaki, 2019 yilda bank hisob raqamlariga masofaviy xizmatlar foydalanuvchilarining soni tez o‘sdi: yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar orasida kariyb 3 barobar va jismoniy shaxslar tomonidan 4,3 barobar. Infratuzilmani rivojlantirish hisobiga bank xizmatlarining tarqalishi asta-sekin o‘sib bormokda. Ammo aholining katta kismini asosiy bank mahsulotlari bilan hali ham ta’minlanmagan.
Yukoridagi vazifalarni hal etishda zamonaviy dasturiy ta’minotlardan samarali foydalanilgan holda bank mahsulotlarini kengaytirish va axoliga sifatli xizmat kursatishni yo‘lga qo‘yish lozim.