Rta maxsus ta’lim vazirligi

Buvayda tumanda 2017-2021 yillarda kichik biznes va aholi tadbirkorligini asosiy faoliyat ko‘rsatkichlarida

№	Ko‘rsatkichlar
		2017	2018	2019	2020	2021
1	Davr oxiridagi o‘rtacha aholi, ming kishi	208,7	212,8	216,8	220,9	224,4
2	Sanoat mahsulotlari (ishlar va xizmatlar) ishlab chiqarish xajmi, mlrd.so‘m	129,0	144,7	217,8	315,1	337,5
3	Qishloq xo‘jaligi yalpi mahsuloti, mlrd.so‘m	548,1	605,2	862,3	1 003,8	1 027,0
4	Xizmatlar hajmi, mlrd.so‘m	113,0	145,9	199,1	261,9	250,1
	Jami aholi iste’moli tovarlari umumiy hajmi	790,1	895,9	1279,2	1580,8	1614,6
5	Asosiy kapitalga kiritilgan investisiyalar hajmi, mlrd.so‘m	80,7	71,1	71,8	136,2	158,1
	o‘tgan yilga nisbatan % da	91,1	88,1	101,0	189,7	116,1
6	Qurilish ishlari hajmi, mlrd.so‘m	45,6	99,5	107,1	126,6	138,6
	o‘tgan yilga nisbatan % da	62,8	112,2	96,2	93,6	114,7
7	Chakana savdo aylanmasi, mln.so‘m	223,7	273,3	330,7	418,2	438,6
	o‘tgan yilga nisbatan % da	149,0	122,2	121,0	126,4	105,0
10	Ro‘yxatdan o‘tgan kichik biznes sub’yektlari soni	978	983	1 102	1 508	1 682

Tahlillarga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, Buvayda tumanida sanoat mahsulotlari (ishlar va xizmatlar) ishlab chiqarish xajmi 2017 yilda o‘tgan yilga nisbatan 114,6 foizga 2016 yilda 112,1 foizga, 2019 yilda 150,6 foizga, 2020 yilda 144,6 foizga, 2021 yilda 112,1 foizga oshgan bo‘lsada, Viloyat yalpi sanoatidagi ulushi atiga o‘rtacha 2,2 foizni tashkil qilmoqda. Buvayda tumani bo‘yicha sanoat mahsulotlari aholi soniga nisbat oyiga 125334 so‘mni tashkil qilmoq. Yillik iste’mol tovarlari hajmi esa, 2021 yil 1614,6 mlrd so‘mni tashkil etgan bo‘lib, tuman aholisi daromadining oylik 599598 so‘m bo‘lishini ta’minlaydi. Bu ko‘rsatkich 2017 yilga nisbatan 2,1 barobar ko‘rsatkichni ko‘rsatsada tuman umumiy holda aholisining turmush tarzi unchalik ham yuqori emasligi bildiradi degan xulosani beradi. Chunki Xalqaro mezonlarga ko‘ra, kuniga kishi boshiga 1,90 AQSH dollaridan kam sarflanadigan davlatlar “qashshoq davlatlar” sirasiga kiradi kabi ma’lumotlarga tayanadigan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich tumanda 1,96 AQSH dollarini tashkil qilmoqda. Bu esa Buvayda tumani aholisini tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishda hali muammolar mavjudligini yaqqol ko‘rsatib turibdi.

2. 
   Aholi tadbirkorligini rivojlantirishda davlat moliyaviy resurslaridan foydalanishda mavjud muammolar va ularni bartaraf etish choralari.
   

Jamiyatda iqtisodiyotni rivojlantirish pul mablag‘larini talab qiladi. Moliyaviy resurslarini hosil etish, ularni jamlash, taqsimlash va foydalanish yuzasidan paydo bo‘ladigan iqtisodiy munosabatlar joylarda aholi tadbirkorligi moliyasini shakillanishigi xizmat qilmoqda. Buvayda tumaning turli mulkchilik shakllaridagi tadbirkorlik tadbirkorlarning, tadbirkor shaxslarning moliyasi moliyaviy tizimning bir qismi bo‘lib yalpi ichki mahsulotni tashkil bo‘lishi, taqsimlash va qayta taqsimlash jarayonlarinida Farg‘ona viloyati qolaversa mamlakatimiz taraqqiyotiga hisasa qo‘shishda namoyon bo‘lmoqda. Bu tadbirkorlarning moliyasi moddiy ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish hamda ehtiyojini qondirish bilan bog‘liq bo‘lib, ular birlamchi ishlab chiqarish bo‘g‘ini, yalpi ijtimoiy mahsulotni, ya’ni milliy boylikni va daromadni shakllantiruvchi markaziy bo‘g‘in moliyasida o‘z aksini topmoqda. Bu bo‘g‘inda tadbirkorlik, tadbirkor moliyasi etakchi mavqeyga egadir. Buvayda tumani bo‘yicha aholi tadbirkorligini rivojlantirishda davlat moliyaviy resurslardan foydalanish bo‘yicha 2.1 paragraflarda va tuman aholi tadbirkorligi rivojlanishining o‘zgarish dinamikasi 2.2 paragraflardagi tahlillar shuni ko‘rsatadiki, aholi tadbirkorligini rivojlantirishda davlat moliyaviy resurslarni jalb qilish mazmunidagi belgilar ijtimoiy farovonlikni oshirishga qaratilganligi va aholini boqimandalikdan halos etish tadbirlari, islohotlari ekanligidir Tuman miqiyosida tadqiqot olib borilar ekan hali aholimizni bozorga moslashtirish tadbirlari, moliyaviy mablag‘ni uzliksiz oshirib borish ko‘nikmalari shakllanmaganligini ko‘rishimiz mumkin. Bu borada tuman mutasaddi raxbar xodimlari tomonidan aholi o‘rtasida zamonaviy tadbirkorlik ko‘nikmalarini o‘qitishni tashkil etish kerak bo‘ladi. Muxtaram Prezidentimiz tabiri bilan aytganda - «Xalqimizga baliq emas, qarmoq berishimiz kerak»²⁵.
Mavzu doirasida tadqiqotlarimiz hamda tahlilliy natijalardan kelib chiqib, quyidagi muammolarni tuman miqiyosida bartarab etish kerak:

• 
  tuman hududida tadbirkorlik sub’yektlarining moliyaviy savodxonligini oshirish bo‘yicha tadbirlar yetarli darajada emasligi;
  
• 
  marketing savodxoligi oshirish bo‘yicha o‘qitish mexanizmining ishlab chiqilmaganligi, qilinayotgan ishlarga ma’sul raxbarlarning loqadlik bilan qaralayotganligi;
  
• 
  Davlat dasturlarni amalga oshirilayotgan moliyaviy resurslar hisobidan “yetkazib beruvchi ma’sullar” tomonidan aholiga sifatli moddiy va material resursning deyarli yetkazib berilmayotganligi, natijada aholining tadbirkorlikdan manfaddorlikning keskin susayishi;
  
• 
  tumanda haqiqiy ishbilarmonlik qobiliyati shaklillantirilishi va qobiliyatli tadbirkorlarni o‘rganib chiqish umuman yo‘lga qo‘yilmaganligi;
  
• 
  Boyimandalik qayfiyatidagi aholi qatlamiga ham moliyaviy resurslarning behudaga sarflanishi;
  
• 
  Ishbilarmonlik muhitini shakllanishi, tadbirkorlik faoliyatida hamda korrupsiyaning mavjudligi;
  
• 
  hududlarda moliyalashtirilgan resurslardan samarali foydalanadigan salohiyatli eksportyorlar mavjud emasligi;
  
• 
  banklar tomonidan aholi tadbirkorligi huquqlari himoya qilinishini ta’minlash sohasida o‘zaro ishonch kafolatlanmaganligi.
  

Ko‘rib turganimizdek hech bir iqtisodiy jarayon osonlikcha amalga oshirilmaydi. Bar qilinadigan sayi harakatlar, moliyaviy mablag‘larning iqtisodiyotga, aholi tadbirkorligining rivojlantirishga qaratilishi, moliyaviy savodxonlikni paydo qilish va oshirish. Insonlardan jamiyat boshqaruvchilaridan izlanishlarni o‘rinli tadbirlarni amalga oshirishni talab etadi.
Yuzaga kelgan muammolarni bartaraf etish uchun quyidagi taklif va muloxazalarni tavsiya etamiz:

• 
  tuman hududida tadbirkorlik sub’yektlarining moliyaviy savodxonligini oshirish markazini tashkil etish va unga tajribali mutaxassislar, professor o‘qituvchilarni jalb qilish;
  
• 
  nazorat shakllarini ishlab chiqish va raxbarlarning ma’suliyatni oshirish motivasiyasini yo‘lga qo‘yish. Masalan biriktirilgan hududlarda aholi daromadining o‘sish kamayish dinamikasiga qarab qo‘shimcha ish haqini joriy qilish ;
  
• 
  “Yetkazib beruvchi ma’sul” tashkilotlar bilan shartnomalar tuzishda, aholining tadbirkorligi manfaaddorligini himoya qiluvchi tumanda “jamiyat uchun jonkuyar” ma’sullarni belgilash;
  
• 
  tumanda haqiqiy ishbilarmonlik qobiliyati shaklillantirilishi va qobiliyatli tadbirkorlarni o‘rganib chiqish bo‘yicha psixologik tadbirlarni yo‘lga qo‘yish;
  
• 
  Boyimandalik qayfiyatidagi aholi qatlamiga ham moliyaviy resurslarning behudaga sarflanishi oldini olish;
  
• 
  Ishbilarmonlik muhitini shakllanishi, tadbirkorlik faoliyatida hamda korrupsiyani keskin oldini olishi tadbirlarini ishlab chiqish;
  
• 
  salohiyatli eksportyor aholi tadbirkorligini shakllantirish mexanizmini ishlab chiqish va joriy qilish.
  
• 
  eksportyor aholi tadbirkorligiga davlat moliyaviy resurslari hisobidan va boshqa maqsadli manbalardan jalb qilingan mablag‘lar hisobidan ajratilayotgan kreditlar bo‘yicha bank foizi darajasida (2 foiz atrofida) belgilash.
  

Buvayda tumani bo‘yicha aholi tadbirkorligini rivojlantirish, aholi daromadini oshirishga qaratilgan amalga oshirilayotgan loyihalar daromadliyligi davomiyligini ta’minlash zarur. Biz davlat moliyalashtirish resurlarini aholi daromadlarini oshirishga yo‘naltirilayotganini asoslab beruvchi yuqori ko‘rsatkichlar erishishni ta’minlashimiz, aholining o‘rtacha jon boshiga to‘g‘ri keladigan mablag‘ miqdorini muttasil oshirib borishimiz, rivojlangan mamlakatlarning shu sohada erishilgan yutuqlarni iqtisodiyotimizga faol qo‘llashimiz lozim.