Rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidаgi toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti

D.
 
Bu rivojlanish davomida hujjatlar yuritish va buyrokratiya, xalqaro 
aloqa va savdoni kengaytirish, ilm fandagi rivojlanishlar boshlangan
10
. 
2. Qadimgi Mesopotamiya aholisi.
Mesopatamiya shaharlarida ko‘chmanchilarning oqsoqollari chet ellik 
bo‘lgan degan ehtimol bor, ammo ular bir-biriga begona bo‘lmagan. Ular 
Mesopatamiya shahar hayotiga va madaniyatini anglashda muhim ro‘l o‘ynagan. 
Bu qishloq odamlari hayvonlarni sug’orish uchun daryo yaqinida qishlaganlar.
Jazirama yozda o‘zlarining salqin vodiylariga qaytishgan.
11
Transhumant herders may have been “foreigners” in the cities of 
Mesopotamia, but they were not strangers to them.They had always played an 
important role in Mesopotamian urban life and knew the culture of its citystates. 
These rural folk wintered in villages close to the river to water their animals, 
which grazed on fallow fields.In the scorching summer,they retreated to the cooler 
highlands.
Mesopotamiyada odamlar qadimdan o`rnasha boshlagan. Neolit davrida bu 
jarayon tezlashgan. Dastlab iqlimi qulay shimol o`zlashtirilgan. Qadimgi Xassun, 
Xalaf madaniyatining etnik kelib chiqishi noma’lum. Janubiy Mesopotamiyaning 
ilk manzilgohlari keyinroq, er. avv. IV ming yillikda va er.
avv. IV ming yillikning II yarmida El-Ubayd madaniyati bilan belgilanadi. Ba’zi 
tadqiqotchilar 
bu 
madaniyatni 
shumerlarga 
tegishli 
deb, 
boshqalari 
protoshumerlarga bog`laydilar. Shumerlarning Janubiy Mesopotamiyada paydo 
bo`lishi taxminan, er. avv. IV ming yilliklar bilan belgilanadi. Shumer tilining 
qaysi til oilasiga mansubligi ham noma’lum. Shumerlar mahalliy aholi bilan aloqa 
o`rnatib, ulardan bir qancha xo`jalik yutuqlari, diniy e’tiqodlar va toponomik 
nomlarni o`zlashtirib olganlar.
Mesopotamiyaning shimolida er. avv. III ming yillikdan boshlab sharqiy 
semit chorvador qabilalari yashagan. Ular akkad tilida so`zlashgan. Er. avv. III 
ming yillik oxirida g`arb-Suriya cho`llaridan Mesopotamiyaga g`arbiy semit 
chorvador qabilalari kirib kelgan. Akkadlar ularni amoriylar deb atashgan 
(akkadcha «Amurri», «Suriya» yoki «G`arb» ma`nosini anglatadi). Er. avv. IIIII 
ming yilliklarning birinchi yarmida amoriylar Mesopotamiyada bir necha 
hukmdor sulolalarga asos solganlar. Qadimgi Shimoliy Mesopotamiya, Shimoliy 
Suriya va Arman tog`larida xurrit qabilalari yashagan. Shumer va akkadlar ular 
va ularning mamlakatini Subarti deb atashgan.
Er. avv. III ming yillikdan Shimoliy-Sharqiy Mesopotamiyada Diyali
daryosidan Urmiya ko`ligacha bo`lgan hududda yarim ko`chmanchi kutiy (gutiy) 
qabilalari yashagan. Kassit qabilalari Shimoliy-G`arbiy Eronda, elamlardan 
shimolda hayot kechirgan. Ular er. avv. XVI asrda Bobilni bosib olib, o`z 
sulolalariga asos soldilar. Kassitlar mahalliy madaniyat, tilni qabul qilib, mahalliy 
aholini assimilyasiya qildilar. Er. avv. II ming yillikning ikkinchi yarmida 
10
Peter N. Stearns. A Brief History of the World. Part I. THE TEACHING COMPANY. New York. 2007. р.12. 
11
Worlds 
Together,Worlds Apart.W.W. Norton.& COMPANY.New York. 2011, р.96.

---

37
Shimoliy Armaniston va Suriya cho`lidan Shimoliy Mesopotamiya hududlariga 
g`arbiy semit guruhiga mansub kassit qabilalari kirib keldi. Ular er. avv. XII asr 
oxirida Shimoliy Suriya va Janubiy-G`arbiy Mesopotamiyada kichik davlatlar 
barpo qildilar. Ular er. avv. I ming yillik boshlarida xurrit va amoriy aholisi bilan 
qo`shilib ketdilar. Oromiy tili bu yerda keng tarqaldi. Er. avv. X asrda Janubiy 
Mesopotamiyaga oromiylarga qarindosh xaldey qabilalari kelib o`rnashdi. Bu 
etnik guruhlarning qadimgi Mesopotamiyaga migratsiyasi natijasida ijtimoiy-
iqtisodiy o`zgarishlar yuz berdi.