Ўрта ма кта бни нг 10- 11- синфлари учун дарслик

7. Табиий танланиш, эвол ю ци янинг бош қа ф акторлари
Яшаш учун кураш да популяциядагн кандай индивидлар вояга етади ва 
кўпайиб боради?
Табиий танланиш нинг моҳияти. Битта популяция индивидларида ир- 
сий ўэгаришлар турли йўналишда боради ва бир ҳил м уҳит шароитида ж у - 
да хилма-хил бўлиши мумкин (2 5 -б е т ).
Асосан муайян муҳит шароитида фойдали бўлган ирсий ўзгариш лари 
бор индивидлар яшаш учун кураш да авлоддан-авлодга сақланиб боради 
ва ўзидан кейин серпушт насл қолдиради. Аксинча, худди шундай шароит- 
да зарарли бўладиган ирсий ўэгаришлари бор индииидлар борган сари кам 
на эаиф насл колдирадики, оқибатда турнинг кирилиб кетишига сабаб бў- 
лади.
М а зкур шароитда фойдали бўлган ирсий ўзгариш лари бор индивидлар 
яшаб қолиб, ўзидан кейин насл қолдириш ига олиб келадиган процесс та- 
биий танланиш деб аталади.
Д арвин табиий танланиш «ўзгараётган ҳайвонларнинг онгли танлани- 
ши эмас» деб огоҳлантирган эди. М уҳит шароити танловчи фактор хисобла- 
нади. «Табиий танланиш» иборасини Д арвин табиий конунлар таъсирининг 
натижасини белгилаш учун гапни ки с ка қилиш максадида мажозий маъно- 
да и ш л а тга н ..
Популяциялардаги танланиш. Танланиш популяция ичида бошланади. 
Хар бир табиий популяция бир турнинг бир-биридан бир оз ф арк килади- 
ган. демак, морфологик белгилари ва фиэгиологик хоссалари ҳам ҳар хил 
бўладиган индивидлари гуруҳидир. Популяция нечоғли турли-туман бўл- 
са, табиин танланиш шунча самарали таъсир кўрсатади.
Ҳашаротлар ва баъзи бнр сут эмиэувчилар лопуляцияларини ўрганиш
яшаш учун кураш хамда табний танланиш ҳийла шиддат билан бориши- 
ни ва унинг натижалари нисбатан ки с қа вакт ичида сезиладкган бўлиш ини 
кўрсатди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Т лбиий т а н л а н и ш , э а о л ю ц и я н и н г б о ш ц а ф а н т о р л а р и
27
К ўпгин а Европа мамлакатларининг дарахтлар пўстлоғи, танаси ва барг- 
лари аксари курум ва ис билан копланнб турадиган индустриал районла- 
рида сўнгги 100 йил мобайнида т ў к рангли ҳашаротлар оч рангли ҳашарот- 
ларни сикиб чикарм окда. Масалан, Англияда тунги капалакларнинг 70% - 
дан кўпроғи кора тусли бўлиб колган. Популяцияларда бу процесс капа- 
лакларни куш ларга ем бўлишдан саклайдиган энг яхши ҳимоя рангига ки 
ритиш га каратилган табиий такланиш таъсирида боради. Саноатдан ҳоли 
районларда, аксинча, популяциянинг кора рангли индивидлари кирилиб 
кетади. Бирмингем шахрида хавонинг ифлосланиши камайиши билан кора 
тусда бўладиган икки холли хонкизининг сони икки баравар камайиб кет- 
ганлиги кузатилган: окариб колган умумий фонда хашаротлар кў п р о к сеэи- 
ладиган бўлиб колган ва уларни куш лар кўл еб кетган.
Қейинги йилларда эахарли хим икатларга чидамли бўлган хар хил тур- 
даги хашаротлар ва каналар полуляциялари топилган; бундай химикатлар 
дан илгари улар кирилиб кетар эди. М утациялар пайдо бўлиш и, тур ичида- 
ги кураш нинг кескинлаш уви (нокулай шароитга карш и кураш зўрайиши 
туф айли) ва табиий танланиш нинг таъсир кўрсатиш и ана шундай популя- 
циялар юзага кели1иига сабаб бўлади. Популяция индивидларига заҳарли 
химикатлар бир хил таъсир килмайди, чунки уларнинг баъзиларида эаҳар- 
га чидамлилмк ортиш ига ёрдам берадиган мутациялар ҳосил бўлган. Ин- 
дивидларининг чатишиши натижасида бу мутациялар популяцияда тар- 
калади, табиий танланиш эса уларни саклаб колади, бу пировард натижа- 
да, уш бу заҳарли хим икат таъсир килмайдиган янги популяция пайдо бў- 
лиш ига олиб келади. П олуляция ичида насли анча серпушт бўладиган ин- 
дивидлар танланиб боради. Танланиш ҳар доим маълум йўналиш да бора-