|
Internet saytlari
1. http: www.Iib.psixology.msu.ru
2. http: www.Iib.psixology.ru
3. http: www.Iib.psixology.rin.ru
4. http: www.Iib.psixology.narod.ru
5. http: www.bilimdon. uz
8-MAVZU. MILLIY XARAKTER.
REJA:
1. Milliy xarakterni o`rganishdagi dastlabki bilimlar va qarashlar.
2. Milliy xarakterni shakllantiruvchi omillar.
3. Milliy xarakterni tashkil qiluvchi unsurlar.
4. O`zbek xalqiga xos xarakter xususiyatlari.
5. Milliy xarakterning o`zgaruvchanlik xususiyatlari.
Milliy xarakter o`rganilish obyekti sifatida qiyin, ammo lekin o`rganish mumkin bo`lgan ijtimoiy-tarixiy hodisadir. U milliy psixologik qiyofaning tarkibiy q`ismi hisoblanadi Milliy xarakter milliy hayotdagi tarixiy kategoriya bo`lib, uni o`rganish, tushuntirib berish uchun shu millat hayotini, tarixini, tili va madaniyatini yaxshi bilishi zarur.
XIX asrda etnopsixologik xususiyatlarni o`rgangan ko`pgina mualliflar o`z asrlarida milliy xarakterni real voqelik sifatida mavjudligini e’tirof etgan. Faylasuf E.Fridrix Angliya tarixini o`rganar ekan, fransuz va nemislarda bo`lmagan o`ziga xos mustaqillik, o`ziga ishonch xususiyatlari rivojlanganligini ko`rsatib beradi - Ingliz milliy xarakteri nemislarnikidan ham, shuningdek fransuzlarnikidan keskkin farqlanadi, - deb yozgan edi u. Ma’lumki, xarakterni mavjudligini inkor etuvchi ayrim mualliflar rus va ukrain, gruzin va armanlar, nemis va fransuzlarni bir-biridan farqlovchi xususiyatlarni ko`rsatib bering, deyishadi. Diqqat qilib o`rganish va tekshirish jarayonida hamma xalqlarning milliy xarakterida bir-biridan farq qiluvchi xususiyatlar borligini bilib olish mumkin. Milliy xarakterdagi bu farqlarni hatto kundalik hayotda ham ko`plab uchratamiz. Millat xarakterni realligini ximoya qiluvchi mualliflar shunday bir epizodni tasavvur qilishni tavsiya etishadi. Agar vagon kupesiga ikki notanish ingiliz chiqib qolsa, ular safarlarining oxirigacha bir-biri bilan yaqindan suhbat qurmay, hatto bir ogiz gapirmasdan ketishlari mumkin deyishardi... O`zbeklar-chi?! Aksincha, bir-biri bilan yaqindan tanishib, bir-birining butun hayotini bilib ulguradi.
Xalqlarning turlicha xarakter hislatlariga ega bo`lishligi, ularning ijtimoiy-iqtisodiy tajribasi, tarixiy taraqqiyoti va tabiiy yashash sharoitlari bilan belgilanadi. Bunda ijtimoiy munosabatlar milliy harkterning shakllanishida yetakchi rol uynaydi. Har bir tarixiy davr, shu davrdagi ijtimoiy taraqqiyot konuniyatlari asosida milliy mafkura manfaatlariga mos bo`lib tushadigan o`z milliy harkter idealini yaratadi. Shu davrdagi xarakter tipi kishilarning yashash tarzini aks ettiradi.
Xalqning butun tarixi davomida orttirgan har bir xarakter hislatlarining vujudga kelishi kishilar ruhiyatiga atrofdagi voqeliklarning uzoq vaqt davomida ta’sir etib turishi bilan bog`liqdir. Milliy xarakterga qanday ruhiy hislat va sifatlarni kiritish mumkin? Shuni ta’kidlash kerakki, “Milliy xarakter” tushunchasi haqida xali ham umumiy bo`lgan bir xil qarash mavjud bo`lmasa ham, lekin unga ko`ruvchi hislatlar to`g`risida umumiy bo`lgan fikrlar mavjud. Ko`p tadqiqotchilar milliy xarakterga, mehnatga munosabat (mehnatsevarlik,) vatanparvalik, erksevarlik, jangovarlik, dovyuraqlik kabi hislatlarni kiritishadi.
Bizning fikrimizcha, yuqoridagi hislat va sifatlar bilan bir qatorda milliy xarakter tarkibiga yana millatning aql tuzilishi, boshqa xalqlarga bo`lgan munosabati va shu millat vakillarining o`zaro munosabatlarini belgilovchi xususiyatlar ham kiradi.
Milliy xarakter va etnik psixologiyani o`rganishning muxoliflari, milliy harkterdagi keltirilgan hislatlarni qaysi biri birorta xalqda yoki millatda mavjud emas? deb savol qo`yishadi. Milliy harkterni o`rganishda tadqiqotchilar uchraydigan qiyinchilik ham mana shunda. Darhaqiqat, harkaterning qaysi bir xususiyatini olib ko`rmaylik, albatta u barcha xalqlar va millatlarda ham mavjud ekanligini ko`ramiz. Masalan, erksevarlik, dovyuraqlik, mehnatsevarlik, vatanparvarlik kabi hislatlar hamma xalqlarga xos bo`lgan xususiyat bo`lgan xolda, bu hislatllar o`zining nomoyon bo`lishi, tuzilishi jihatidan barcha xalqlarda bir xil kechmaydi.
Zero, xarakter hislatlarini keltirib chiqaruvchi yashash tarzi, tarixiy taraqqiyot va faoliyat sharoitlari aynan bir xil bo`lmaganligi sababli, yuqoridagi xarakter hislatlarning nomoyon bo`lishi ham ularda aynan bir xil bo`lolmaydi.
Kavkazdagi togli xalqlarning hayoti va yashash tarzini o`rgangan tadqiqotchilarning barchasi bir ovozdan ularda jangovorlik, magrurlik kabi xarakter hislatlari kuchli ekanligini e’tirof etishadi. Ularning bu xarakteri, -deb yozadi T.Ch.Chomayev, - togli xalqlarning tashvishli va xavf-xatarga to`la hayotlarining in’ikosi bo`lib, unga moslashish zarurati natijasidir. Tashqi ta’siralarning butun kompleksi: tog sharoitining ogirligidan tortib, jangovarlik shon-shuhratigacha, beshikdagi alladan tortib epik xalq dostonlarigacha o`z erki va ozodligini saqlab qolish uchun mardlik va matonatli, qahramonlik va jasurlikni tarbiyalashga qaratilgan edi.
Mehnatsevarlikni hamma xalqlarga xos fazilat ekanligiga shak keltirmaymiz. Lekin, shuning bilan birgalikda jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy ko`rilishi, geografik iqlim sharoiti, shu xalq tomonidan kabo`l qilingan mehnat qilishiga bo`lgan munosabatga qarab, mehnatsevarlik hamma xalqlarda bir xilda ham nomoyon bo`lavermaydi.
Ma’lumki, Gollandiya muja’zgina kichiq maydonga ega. Maydoni Moskva viloyati territorriyasidan kichiq. Lekin shu mamlakat butun Rossiyani bokadigan qishloq xo`jflik mahsuloti ishlab chiqarar ekan. Vaxolanki, Gollandiya xalqi tabiiy-geografik sharoitiga ko`ra, dengiz atrofidagi botkok va toshlok yerlarni o`zlashtirib, unimdor yerga aylantirish uchun ogir sharoitlarda ish olib boradi.
Natijada ularda tirishkoklik va sabotlilik bilan mehnat qiladigan kishilarga nisbatan mexr-muhabbat bilan qarash shakllangan. Oilada o`z farzandini shu ruhda tarbiyalashga harakat qilar ekan.
Bola sal-pal gapni tushunadigan bo`lgach, ona uning kaftini ochib u yerda ikki egri-bugri chiziklarni ko`rsatib;
Do'stlaringiz bilan baham: |
