Ro’yxatga olindi: №2021 yil “ ”

MAVZU №17: DINIY E’TIQOD VA SHAXSNING INDIVIDUAL -PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI (2 soat)
Reja.
1. Dindor shaxsi psixologiyasi. Diniy e’tiqod va shaxsning mijozi
( Temperament to’g’risidagi tasavvurlar tarixi).
2. Diniy e’tiqod va fe’l-atvor ( Xarakter haqidagi qarashlar).
3. Diniy e’tiqod va faoliyat. Nutq va faoliyat birligi.
Jamiyat taraqqiyotidagi barcha o`zgarishlar inson omilining faollashuviga, insonlarning mehnat va intellektual saloxiyatidan imkon boricha unumli foydalanishga, barcha mehnatkashlarning takdirning iloxiyligiga va inson ulganidan so`ng qayta tirilishiga ishonish.
Diniy e`tiqod ongning umumiy belgisi, mezoni bo`lib, u diniy g’oyalar, tasavvurlar, tushunchalar, tan olib, Olloxning mavjudligiga ishonishni o`z ichiga oladi. Din va dindorlar jamiyatimiz ijtimoiy hayotida faol qatnashib, Respublikamiz mustaqilligini mustahkamlashga munosib hissa kushib kelmokdalar. Din arboblari odamlarni tinchligini saqlashga, merosiy urf-odatlar va an’analarimizni avaylab asrashga, mehnatni sevishga va qadrlashga , eqologik va demografik muammolarni ijobiy xal etishga da’vat etmokda. Davlatimiz raxbarlari tomonidan olib borilayotgan ochiq siyosat dinga e’tiborning kuchaytirilishi tufayli musulmon mamlakatlarining munosabati O`zbekistonga nisbatan keskin o`zgarmokda.
“Shaxs” tushunchasi psixologiyada eng ko’p qo’llaniladigan tushunchalar sirasiga kiradi. Psixologiya o’rganadigan barcha fenomenlar aynan shu tushuncha atrofida qayd etiladi. Inson ruhiy olami qonuniyatlari bilan qiziqqan har qanday olim yoki tadqiqotchi ham shaxsning ijtimoiyligi va aynan jamiyat bilan bo’lgan aloqasi masalasini chetlab o’tolmagan.
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, “Homo sapiens” - “aqlli zot” tushunchasini o’zida ifoda etuvchi jonzotning paydo bo’lganiga taxminan 40 ming yildan oshibdi. Bu davrda olimlarning e’tirof etishlaricha, 16 ming avlod almashgan emish. Darvin ta’biri bilan aytganda, tabiiy tanlanish jarayonida yer yuzida saqlanib q`olgan minglab millat va elatlarning keyingi davrdagi taraqqiyoti ko’proq biologik omillardan ko’ra, ijtimoiy - sotsial omillar ta’sirida ro’y bermoqda. Shuning uchun ham har bir individni yoki shaxsni o’rganish masalasi uning bevosita ijtimoiy muhiti va uning ijtimoiy normalari doirasida o’rganishni taqozo etadi.
Sotsial yoki ijtimoiy muhit - bu insonning aniq maqsadlar va rejalar asosida faoliyat ko’rsatadigan dunyosidir. Mazmunan har bir insonning shu ijtimoiy olam bilan aloqasi uning insoniyat tajribasi, madaniyati va qabul qilingan, tan olingan ijtimoiy xulq normalari doirasidagi harakatlarida namoyon bo’ladi. Psixologiya ilmining namoyondalari bo’lmish olimlarning butun bir avlodi ana shu shaxs va jamiyat aloqalari tizimida insonning tub mohiyatini anglash, uning rivojlanishi va kamol topishi qonuniyatlarini izlaganlar. Abu Nasr Farobiy, A.Navoiy, Ibn Sino, Beruniy kabi yuzlab Sharq allomalari ham bu o’zaro bog’liqlikning falsafiy va ijtimoiy sirlarini ochishga o’zlarining eng durdona asarlarini bag’ishlaganlar. Barcha qarashlarga umumiy bo’lgan narsa shu bo’lganki, odamni, uning mohiyatini anglash uchun avvalo uning shu jamiyatda tutgan o’rni va mavqyeini bilish zarur. Shaxsni o’rganishning birlamchi mezoni ham shundan kelib chiqqan holda, uning ijtimoiy mavqyei, ijtimoiy munosabatlar tizimidagi o’rni bilan belgilanishi kerak.
Kishilar o’rtasidagi individual psixologik tafovutlarda psixikaning dinamik deb atalmish xususiyatlari muhim o’rin to`tadi. Eng avvalo psixik holatlar va jarayonlarintensivligi darajasi, shuningdek ularni u yoki bu tezlikda kechishi nazarda to`tiladi.
Ma’lumki odamlar xulq-atvor va faoliyat motivlari nisbatan teng bo’lganda, tashqi ta’sirlar bir xil ta’sir etganda, bir-biridan ta’sirchanligiga va ko’rsatayotgan energiyasiga ko’ra sezilarli darajada farq qiladilar.
Masalan: bir xil toifadagi kishi sekinlikni, boshqasi shoshilishni yoqtiradi, bir xil odamlarga hissiyotni tez uyg’onishi xos bo’lsa, boshqasiga esa suyuqqonlik xosdir. Birovni keskin imo-ishoralar, ma’noli mimika, boshqasini harakatlarida og’ir bosiqlik, yuzini kam harakat qilishi ajratib turadi. Harakatlanish xususiyatiga qarab farqlanishlar har qanday teng sharoitlarda individning umumiy faolligi, uning harakatliligiga binoan yuzberadi.
Kishi harakatlaridagi o’zgarish tabiiy ravishda ko’pincha to’planilgan ustanovkalar va odatlarga, vaziyatning talabiga va shu qabilarga bog’liq bo’ladi.
Lekin individual farqlar o’zlarining tug’ma asosiga ega bo’lishi shubhasiz. Chunki bunday farqlar bolalikdanoq ma’lum bo’la boshlaydi.
Psixikaning individual jihatdan o’ziga xos, tabiiy jihatdan shartlashgan dinamik ko’rinishldarining majmui kishining temperamenti deb ataladi. “Temperament” termini antik davrga borib taqaladi. Qadimgi yunon olimi Gippokrat siymosida organizmning holati asosan “sharbat”larning, ya’ni organizmda mavjud suyuqliklarni (qon, limfa, o’t) miqdoriy nisbatiga bog’liqdir, deb hisobladi. Bu sharbatlarning aralashmasi grekchada “krasis” go’zal so’zi bilan atalgan. Keyinchalik rimlik vrachlar bu tushunchani temperamentum degan termin bilan atashganlar. Qismlarning tegishli nisbati degan ma’no kelib chiqadi. Sekin asta antik fanda odamlarning ruhiy xususiyati organizmdagi suyuqlik “sharbatlarning” aralashib ketgan nisbatga bog’liq degan fikr qaror topadi.
Eramizdan avvalgi 2 asrda yashagan vrach Balen birinchi bo’lib temperamentlarning kengaytirilgan 13 ta tasnifini berdi. Bu tasnif keyinchalik qadimgi medisina vakillari tomonidan 4 taga qadar qisqartirildi.