Rossiya federatsiyasi 1991 – 2017-yillarda iqtisodiy islohotlar

ROSSIYA FEDERATSIYASI 1991 – 2017-YILLARDA

Iqtisodiy islohotlar. 1991-yilgi  avgust  inqirozidan  so‘ng Rossiyada asosiy lavozimlarga  demokratik  kuchlar  vakillari emas,  kommunistik partiya faollari keldi. Qayta qurish yillarida bu faollarning ko‘pchiligi kommunistik partiya  bilan  aloqalarini  uzgan  bo‘lsa-da,  ularning is-  lohotchilik imkoniyatlari  cheklangan  edi.  B. Yelsin tomonidan   Bosh  vazir lavozimiga  taklif qilingan  Y. Gaydar  Rossiyadagi islohotlarning «arxitektori» bo‘ldi.

Islohotlar juda og‘ir kechdi. Milliy daromad va  sanoat  ishlab  chi- qarishi pasayib  ketdi.  1992-yil 1-yanvardan  erkin  qo‘yib yuborilgan narxlar keskin ko‘tarildi.  Ko‘pchilik   oilalarda   oziq-ovqat   xarajatlari  oila daromadining  asosiy  qismini  tashkil qildi.  Oqibatda  urushdan keyingi davrda  birinchi  marta Rossiya  aholisi  kamaya boshladi.

Inflatsiya va siyosiy beqarorlik  investitsiyalarning  kirib  kelishiga to‘sqinlik qildi. 1999-yilga kelib Rossiyaning tashqi qarzi   130  mlrd dollardan oshib ketdi. Xalqaro moliya tashkilotlari qarz bermay qo‘ydi. Mamlakatning iqtisodiy ahvoli ijtimoiy holatga ham ta’sir ko‘rsatdi.  Ish-  sizlar, qochoqlar, qashshoqlar va boshpanasizlar  soni  keskin ko‘paydi.

Ichki siyosiy hayot. Siyosiy jabhada ham muhim  o‘zgarishlar  yuz  berdi. 1991-yilgi avgust voqealari, SSSRning tarqalishi va «shok tera-  piyasi» jamiyatda ijtimoiy tanglikni oshirdi. Ish tashlashlar va siyosiy namoyishlar keng  quloch yoydi.

1993-yili  prezident  B. Yelsin   Xalq  deputatlari  syezdi  va  Oliy  Sovet-   ni tarqatib yubordi, davlat hokimiyatining yangi organlari – Federatsiya

Kengashi va Davlat Dumasiga saylovlar hamda mamlakatning  yangi konstitutsiyasi haqida referendum o‘tkazish to‘g‘risida  farmonni  imzoladi. Oliy Sovet rahbariyati va Konstitutsion sudning ko‘pchilik  a’zolari  pre-  zident farmonini konstitutsiyaga xilof  deb hisoblab,  unga qarshi chiqdi.

Rossiya Federatsiyasi

Bunga javoban Oliy  Sovet  binosi  qo‘shinlar  tomonidan  o‘rab   olindi va artilleriyadan o‘qqa tutildi.

1993-yil dekabrda Federatsiya Kengashi  va  Davlat Dumasiga   say- lovlar bo‘lib  o‘tdi.  U  birinchi  marta  partiyaviy  ro‘yxat  bo‘yicha o‘tkazildi. Saylov natijalariga ko‘ra,  Davlat Dumasida «Rossiya yo‘li», LDPR (Rossiya liberal-demokratik  partiyasi), KPRF (Rossiya Fede- ratsiyasi kommunistik partiyasi) partiyalari eng ko‘p o‘rinlarni egalladi.

Boris Yelsin

Ovoz berishda qatnashganlarning ko‘pchiligi pre- zident tomonidan taklif qilingan Rossiya Konsti- tutsiyasining loyihasini  ma’qulladi. Yangi  Asosiy qonun qabul  qilinishi  bilan  hokimiyatning  sovet  tizimi barham topdi.

Shunday qilib, Rossiyada  XX asrning  90-yilla- rida amalga oshirilgan eng muhim siyosiy islohotlar sovetlardan qolgan hokimiyat tizimini buzish, uning
o‘rnida  zamonaviy  va   demokratik  hokimiyat  tizimini  yaratish   uchun   harakatning   boshlanishi  bo‘ldi.

Millatlararo munosabatlar. Rossiya ko‘pmillatli mamlakat.  Shu   sa- babli millatlararo munosabatlar Rossiya uchun  doimo  dolzarb  bo‘lib  kel- gan. Ayniqsa,  katta  o‘zgarishlar  davrida  bu muammo  birinchi  o‘ringa chiqadi.  SSSR  tarqalgandan so‘ng  og‘ir  holat   vujudga   keldi.   1991-yil oxiri – 1992-yil boshlarida Tatariston,  Boshqirdiston  va  Yoqutistondagi milliy harakatlar o‘zlarining  syezdlarini o‘tkazib,  ularda  RSFSR  tarki- bidan chiqish masalasi qo‘yildi. Chechen-Ingush Avtonom respublikasida Chechen xalqining umummilliy kongressi avtonomiyani Checheniston va Ingushetiyaga bo‘lishni, Chechenistonning RSFSR tarkibidan chiqishini bildirdi. 1992-yili Tatariston ham o‘z davlat  mustaqilligini e’lon qildi.

Bularning hammasi markaziy hokimiyatni Federativ Shartnoma imzo- lanishini tezlashtirishga   majbur   qildi.   Federativ   Shartnoma   1992-yil  mart oyida Tatariston va Chechenistondan tashqari  barcha subyektlar tomonidan imzolandi. Markaz va mintaqalarning  vakolatlari Rossiya Konstitutsiyasida ham o‘z aksini topdi.

1992-yili Tatariston o‘z davlat mustaqilligini e’lon qildi.

1999-yilga kelib, Rossiyaning tashqi qarzi 130 mlrd dollardan oshib ketdi.

Tatariston prezidenti etib saylangan M. Shaymiyev  voqealar  rivojini  o‘z qo‘liga olishga erishdi.  Tatariston   1994-yilda   federal   hokimiyat  bilan vakolatlarni  taqsimlash  to‘g‘risida shartnomani imzoladi.

Checheniston markaz  bilan  har  qanday  shartnomalar  tuzishni  rad etish yo‘lidan bordi.  U bilan  munosabatlar  fojiali xarakter kasb  etdi. 1996-yili Checheniston  bilan  federal   markaz   o‘rtasida   boshlangan urush  2000-yilgacha   davom   etdi.   Bu  urush  Ikkinchi  jahon  urushi- dan so‘ng SSSR hududida yuz bergan   eng   katta  harbiy   to‘qnashuv bo‘ldi. Urush Rossiyaga  bir  necha  mlrd  dollar  zarar yetkazdi,  ikki tomondan 120 mingdan  ortiq  kishi  qurbon bo‘ldi.

1990-yillardagi tashqi siyosat. SSSRning tarqalib ketishi Rossiya uchun jiddiy   geosiyosiy   o‘zgarishlarga   olib   keldi.  Mamlakat   Shar-  qiy va Markaziy Yevropadagi an’anaviy ittifoqchilaridan ayrildi, ular  NATO bilan hamkorlik qila boshladilar. Boltiqbo‘yi va boshqa MDH mamlakatlarida milliy yetakchilarning hokimiyatga kelishi ularning ko‘pchiligi bilan Rossiya  munosabatlarini murakkablashtirdi.

Qanday qilib  bo‘lsa ham,  G‘arb bilan  munosabatlarni   yaxshilash uchun qilingan harakatlar shunga olib keldiki, Rossiya asta-sekin xalqaro maydonda  o‘zining  mustaqil  rolini  yo‘qotib  bordi.  Yildan  yil-  ga oshib borayotgan  Rossiyaning  G‘arb  davlatlariga  iqtisodiy  qaram-   ligi ham  mamlakat  xavfsizligiga  putur yetkazdi.

Rossiya XXI asrda. B. Yelsin  1999-yil  dekabr  oyida  iste’foga  chiq- di. Vaqtincha prezident lavozimini egallagan  Vladimir  Putin  2000-yil mart oyida bo‘lib o‘tgan saylovlarda  Rossiya  prezidenti  etib saylandi.

V. Putin o‘zining kuchli davlat  hokimiyati  tarafdori  ekanligini  ko‘rsatdi. Yangi prezidentning dastlabki  harakatlari  jamiyat   hayotida davlat hokimiyatining  roli  va  obro‘yini  mustahkamlashga  qaratildi. Xalqaro maydonda  ham  Rossiyaning  roli  tiklanib bordi.

2008-yil avgust  oyida  Gruziya o‘zining  tarkibiy   qismi   hisoblan-   gan Janubiy Osetiya va Abxaziyada konstitutsion tartibni tiklash

maqsadida bu  hududlarni  artilleriyadan bombardimon  qilishni   bosh-   ladi. Shundan so‘ng mojaroga Rossiya qo‘shinlari aralashib, Gruziya hududigacha bostirib  kirdi.  Harbiy  mojaro  tezda  yakunlandi.  Ammo Rossiya – Gruziya munosabatlari keskin yomonlashdi.

2014-yil fevral oyida Ukrainada hokimiyat almashdi. Qrimda hoki- miyatga kelgan  rossiyaparastlar  Kiyevdagi  yangi  hukumatni  tan  olma- di. 2014-yil  16-martda  ular  referendum  o‘tkazib,  uning natijasiga  bi- noan Qrimning mustaqilligini  e’lon qildi  va  Rossiya  Federatsiyasi  tarkibiga kirish to‘g‘risida shartnoma imzoladi.


Vladimir Putin

Rossiyaning Ukrainaga nisbatan siyosati- dagi yana bir muammoli jihat Ukrainaning sharqida, xususan, Donetsk va Lugansk viloyatlarida bo‘layotgan voqealar  bilan bog‘liq. Bu yerda ham Ukrainadagi  hoki- miyat almashinuvini tan  olmagan  bir   gu- ruh rusiyzabon  yetakchilar tomonidan Do-

netsk va Lugansk Xalq respublikalari e’lon

qilinib, o‘z armiyalarini shakllantirdi.

Tashqi siyosatda Rossiya hal qilishi lozim bo‘lgan  masalalardan biri Suriya muammosi bo‘ldi. Rossiyaning harbiy-kosmik kuchlari 2015-yil sentabrdan boshlab  Suriyadagi  janglarda  ishtirok  etmoqda.  Suriyada  ISHID (Iroq  va Shom islom davlati) va  boshqa  xalqaro terrorchi tashkilotlarga qarshi kurashda Rossiya bir qator yutuqlarga erishdi.  Bu  unga o‘zining geosiyosiy mavqeyini  mustahkamlash  imkonini berdi.

Shok terapiyasi – bu iqtisodiy nazariya, shuningdek, shu nazariyaga  asoslangan  keskin  iqtisodiy islohotlar.