T itra sh d an m uhofa z ala sh sistem asining
sam aradorligi titra shda n
m uho fa z alo v c h i qurilm asi b o r m a s h in a n in g birorta o ‘ziga xos
parametri qiymatini s h u n d a y qurilmasi b o l m a g a n obyektning ayni
shu param etri qiym atiga nisbati bilan a niqlanadi. B u n d a y nisbat
titrashdan m uhofazalash sam aradorligi koeffitsiyenti deb ataladi.
8 .5 . M a s h in a d eta lla rin i m u v o za n a tla sh
M a sh in a va m e x a n izm larn i t a ’mirlash texnologik jarayoniga
na zorat-sozlash, o 'l c h a m ig a keltirish, rostlash va texnikani sifatli
t a ’mirlashga qaratilgan bo sh q a ishlar kiradi.
M uvoz ana tla sh j a r a -
y o n id a m a s h in a va m e x a n izm lard a g i ayla n a d ig a n q ism larn in g
m exanik nom uvozanatligi b a rta ra f etiladi.
N o m u v o z a n a t detallar va q ism lar katta tezlikda aylanganda
m ark a zd a n q o c h m a k u c h la r t a ’sirida m as h in a n i titrata boshlaydi,
natijada p o d s h ip n ik la r tez ayla na di, b irik m a la r buziladi, b a ’zi
hollarda esa m as h in a sinishi h a m m u m k in . D etal va qism larning
m uv o za n a t (disbalans) h o la td a b o ‘lishiga aylanuvchi jism o g ‘irlik
markazining aylanish o ‘qiga nisbatan siljishi sabab b o ‘ladi. O g ‘irlik
m arka zining siljishiga esa detal m ate ria lining
notekis zichligi,
notekis yeyilganligi, deta lla rn in g n o a n iq yig‘ilganligi va bosh q a la r
sabab b o ‘ladi.
M exanik n o m u v o z a n a tlik natijasida p o d sh ip n ik lar va ayla
nuvchi detallarning boshqa tayanchlariga t a ’sir etuvchi q o ‘s him cha
d in a m ik k uchlar paydo boMadi. N a tija d a paydo boMgan titrashlar
detallar q o ‘shilm asining tez aylanishi va m ash in a foydali q u w a t i -
ning pasayishiga sabab boMadi. S h u n in g u c h u n m a s h in a la rn i
yigMshdan oldin katta tezlikda aylanadigan detallar tekshirilishi
va m uvozanatlanishi lozim.
Ikki xil: statik va dinam ik muvozanatlash boMadi. Detal ogMrlik
markazi 0 ,
ning aylanish m arkazi
0
ga m os kelmasligi natijasida
paydo boMgan n o m u v o z a n a tlik
sta tik m uvozanatlash
yoMi bilan
b a rta ra f etiladi.
M uvozanatlanm agan detal m uvozanatlanm agan vazn
m
t a ’sirida
o ‘z aylanish o ‘q chizigM
О
atrofida buraladi va un in g ogMr to m o n i
quyi holatga kelib t o ‘xtaydi.
D e t a ln i m u v o z a n a t l a s h u c h u n
m
v a z n li t o s h n i a y la n is h
m arkazi
0
da n
R
m aso fa d a m a h k a m la s h kerak.
T o s h vazni
m
va
m asofa
R
ni s h u n d a y tan la sh kerakki, b u n d a
R m = R m x
sharti
bajarilm asin.
128
о
m.
|2 |
I
I
J __ L
51-rasm.
D e t a l l a r n i s ta tik m u v o z a n a t l a s h sxem asi:
/-d e ta l; 2-prizm alar.
M u v ozanatlashda, k o ‘p in ch a , detaining og ‘ir t o m o n id a n oz
m iqdorda metall olib tashlanadi (parmalanadi, frezalanadi). Odatda,
u n c h a u zun boMmagan va nisbatan katta diametrli detallar (shkivlar,
maxoviklar, ilashish muftasining disklari) statik muvozanatlanadi.
Bo‘yi diam etriga nisbatan a n c h a uz u n b o l g a n detallar (tiraklar,
vallar va k a rd a n vallar) ning n o m u v o za n a tlig i
d in a m ik m u vo za
natlash
y o ‘li bilan b a rta ra f etiladi.
Fa raz etaylik, detal d ia m e tra l q a ra m a - q a rs h i t o m o n d a joy-
lashgan
va
m 2
vaznli toshlar bilan statik m uvozanatlangan. Detal
O, m arkaz a trofida a y la n g a n d a q a ra m a - q a rs h i y o ‘nalgan
ikkita
m a rk a z d a n q o c h m a k u c h la r / , va
J2
b o ‘lib, b u la r / yelkada juft
kuchlar hosil qiladi (52-rasm ). M arkazdan q o c h m a kuchlar t a ’sirida
m o m e n t p a y d o boMadi. Bu m o m e n t d e ta lla rn i ta y a n c h la r d a n
chiqarishga intilib, ularda q o ‘s him cha yuk hosil qiladi. Detal qan c h a
u z u n boMsa, m o m e n t s h u n c h a k a tta boMadi.
D etalni d in a m ik m uvoza n a tla sh u c h u n vaznlari jih a tid a n teng
toshla r o ’rnatiladi va Л/, h a m d a
M 2
m o m e n tl a r hosil boMadi. Bu
m o m e n t
m {
va
m 2
vaznli to sh la rd a n p a y d o boMgan m o m e n t bilan
o ‘zaro m u vozanatlashadi.
D i n a m i k m u v o z a n a t l a s h d a d e ta l e g ilu v c h a n ta y a n c h la r d a
aylantiriladi. T ayanchlardan birining eng katta tebranish amplitudasi
oMchanadi. D etalga vazni t a x m in a n ta n la n g a n
to s h biriktiriladi,
so‘ngra tosh vazni oz -o z d a n
0
‘zgartiriladi, bu tayanchning tebranishi
yo ‘qotiladi. Bu ishlar detaining boshqa tayanchi uchun h am bajariladi.
9 - Q.Olimov va boshq.
129
5 2 -ra s m .
D e t a l l a r n i d i n a m i k m u v o z a n a t l a s h s x e m a s i .
A gar detal b ir n e c h a m a rta a y la n tirilg a n d a n keyin b ir h o la td a
t o ‘xtasa, u statik m u v o z a n a tla s h g a n hisoblanadi.
Dinamik muvozanatlashda ikkala turdagi muvozanatlik y o ‘qoladi.
D in a m ik m u v o z a n a tla s h d a detalga q o ‘s h im c h a biriktirilishi lozim
b o i g a n tosh yoki d e ta ld a n kesib o lin a d ig a n m etall vazni va o ‘rni
a n iq la n a d i, s h u n d a detal h a m statik, h a m d in a m ik m u v o z a n a t
holatiga keladi.
D i n a m i k m u v o z a n a tl a s h a v to m a tl a s h t i r i lg a n e le k tr m u v o
zanatlash dastgohlarida amalga oshiriladi. Bu dastgohlar 1 - 2 m in u t
ichida metallni parm alash chuqurligi va diametri, biriktirilishi
lozim
b o ‘lgan tosh vazni, q a ra m a - q a rs h i t o m o n g a o ‘rnatiladigan toshla r
o ‘lch a m la ri va o ‘rni yoki kesib o lin a d ig a n joyi t o ‘g ‘risida m a ’lu-
m otlar beradi. B undan tashqari, m u v o zanatlangan yig‘m a qism ning
aylanish tay a n c h la rin in g tebra nishlari 1 m m g a c h a a n iq lik bilan
qayd etiladi.
1. T itra s h m a s h in a g a q a n d a y salbiy t a ’sir k o ‘rsata di?
2. D in a m ik va k in e m a t ik t a ’s i r l a m i q a n d a y tu s h u n a s iz ?
3. C hiziqli o ‘ta y u k la n is h d eb n im a g a aytiladi?
4. P o l ig a r m o n i k t a ’sir j a r a y o n i q a n d a y ifo d alan ad i?
5. Z a r b iy t a ’sirlarga n i m a l a r kiradi?
Do'stlaringiz bilan baham: 
