Rivojlantirish institu ti

giposentr deyiladi.  U ning ustida zarba eng kuchli b o lg a n  jo y  episentr 
deb  ataladi.  Zilzila  o ‘c h o g ‘i  ch u q u rd a  b o ls a ,  uning  kuchi sh u ncha 
k atta  hududlarga  tarqaladi.  Seysmik  to lq in la r  ikki  xil  — gorizontal 
va vertikal to lq in la r b o lad i. Vertikal to lq in la r  yer ustidagi buyum lam i 
g o ‘yoki  ostidan  urgandek  irg ltib   yuboradi.  A ksincha,  gorizontal 
t o lq in la r  esa  narsalarni g o ‘yoki beshik tebratgandek tebratadi.
Zilzilalar kelib chiqishiga ko‘ra tektonik, vulkanik, tog1 qulashlari 
va s u n ’iy zilzilalarga b o lin a d i.  Eng dahshatlisi  tektonik va vulkanik 
zilzilalardir.  2004- yil dekabr oyida  Indoneziyada b o lg a n  va  150000 
dan  ortiq  kishilar halok b o lg a n   zilzila tektonik zilziladir.
89

---

Е   А   N
T IN C H
S jijm o liy tr o ^ ik  _
t
\^
n c h
Е к v a l o r
O K EAN
Ш К А
Ы у iropik
'S
t k a i j y a
:  
ч
К   Е  A  fl
E ng y o s h   b u r m a li lo g Чаг 
H o zir y e r  qim irla b   tu ra d ig a n  jo y la r  
H a r a k a t qilib  tu ra d ig a n   v u lk a n la r
26-  rasm.  Yangi  burmali tog‘lar, seysmik rayonlar va vulkanlarning 
tarqalish karta-sxemasi.

---

Z ilzilaning kuchi har xil b o lib ,  uning kuchi  12 balli shkala bilan 
o lc h a n a d i.  B unda eng kuchsiz zilzila  1  ball,  eng kuchlisi  12 ball deb 
qabul qilingan.
Yer yuzasi relyefining shakllanishiga ta ’sir etuvchi yana bir endogen 
kuch bu vulkanlardir. Y em ing ichki qismidagi erigan jism lar (m agm a) 
h a m d a   tu rli  xil  gazlarni  yoriqlar  orqali  y er  betiga  otilib  chiqishiga