Rivojlantirish institu ti

Savol va topshiriqlar
1.  B iosfera  n im a   va  u  q an d a y   x ususiyatlari  b ila n   Y e rn in g   b o sh q a  
sfe ra la rid a n   farq lan a d i?
2.  ,,O q  b io sfe ra "  (p ale o b io sfera)  h a q id a   n im a la rn i  bilasiz?
3.  Y e r  s h a rid a   m o d d a   va  e n e rg iy a   a lm a s h in u v id a   b io s f e ra n in g  
aham iyati  n im a la rd a n   iborat?
4.  T u p ro q   h o sil  boMishi  q an d a y   o m illarg a  b o g ‘liq?
5.  B iosferaning  p ay d o   boMishi  va  rivojlanishida  tirik   o rg an izm n in g  
ah a m iy a ti  n im a la rd a n   iborat?
6.  B io se n o z la r  h a q id a   n im a la rn i  bilasiz?
7.  T irik   o rg a n iz m n in g   g o rizo n tal  va  vertikal  ta b a q a la n ish in i  gapirib 
b e rin g .
8.  In so n   b io sferag a  q a n d a y   t a ’sir  e tm o q d a ?   B iosferani  to z a   saqlash 
c h o ra la ri  n im a la rd a n   iborat?
N o t a n i s h   i b o r a l a r
B i o t o p  
(y u n o n c h a   bios —  hayot,  top os — joy,  hayot  joyi  de- 
m akdir) — tabiiy sharoiti jihatidan bir xil bo'lgan hudud.  Bunga qumli 
c h o ‘l,  gilli  c h o ‘l  m isol  b o ‘ladi.
179

---

B i o s i k l  
(y u n o n c h a   bios —  h a y o t,  s ik l — a y la n a )  —  e k o lo g ik  
xususiyati  jih a tid a n   Y er  sh arin in g   eng  katta  birliklarga  b o ‘linishi: 
quruqlik,  quruqlikdagi  suv  havzasi,  ok ean   biosikllari.
L i t o l o g i y a  
(y u n o n c h a   litos — to sh ,  logos —  fan  degan  m a ’noni 
anglatadi)  — c h o ‘kindi  jin slarn in g   tuzilishi,  tarkibi,  vujudga  kelish 
sharoitini, o ‘zgarish xususiyatlarini o ‘rganadi.
O z o n  
— o z o n   ( 0 3)  yer  atm o sferasining  tarkibida  b o ‘lib,  u n ing 
quyi  qism ida  kam ro q ,  yuqorilashgan  sari  o rtib ,  eng  k o ‘pi  25  km  
balandlik atrofida b o ‘lib,  ozo n  qatlam ini  hosil qiladi.  O zon  Q uyosh­
ning  u ltrab in afsh a  n u rla rin i  yutib,  uni  kislorodga a y la n tirib  beradi. 
A gar o zon  qatlam i  b o ‘lm aganda  edi,  u nda  Y er  yuzasi  h a ro ra ti  h o - 
zirgiga  nisbatan  1,4°  k o ‘tarilgan b o ‘lu re d i.
1.  B iosferada  m o d d a   va  energiya  aylanishi  h aq id a   m a ’lu m o t  to ‘plab, 
u n i  tasvirlovchi  grafik  ch izish   yoki  d ia g ra m m a   sh a k lid a  ishlash.
2.  Q oM lanm adagi 
m a ’lu m o tla rd a n   fo y d a la n ib ,Y e r  sh a rid a   o ‘sim - 
lik la r  va  h a y v o n la r   b io m a s s a la rin i  ta q q o slo v c h i  a y la n m a   d ia ­
g ra m m a   c h iz ib ,  sa b a b in i  bilib  olish.
3.  0 ‘zingiz  y ash ay o tg a n   h u d u d d a   b iosferaning  h o la ti,  u n i  ifloslovchi 
m a n b a la r,  bio sferan i  m u h o faz a  qilishga  q ara tilg a n   c h o ra -ta d b ir- 
la r  h a q id a   referat  tayyorlash.
M a v z u   r e j a s i
1.  Landshaft tushunchasi.
2.  Mintaqa va landshaft zonalari,  ular haqida tushuncha.
3.  Sovuq, o ‘rtacha va issiq mintaqa zonalari, ularning bir-biridan farqi.
4.  Balandlik mintaqalanishi va uning o ‘ziga xos xususiyatlari.
L a n d s h a f t   t u s h u n c h a s i .  
L an d sh aft1 — Y er yuzasi geografik qobi- 
g ‘ining  uzoq  vaqt  davom   etg an   tabiiy  taraqqiyot  d av o m id a  vujudga 
kelgan va o ‘z tabiati bilan boshqa hudu d lard an  ajralib tu rad ig an  joy. 
B inobarin,  lan d sh aft  deg an d a  biz  geologik  zam in i,  relyefi,  iqlim i, 
gidrologik  rejim i,  tu p ro q —o ‘sim lik q o plam i,  hayvonot  dun y o sin in g  
bir  xilligi  bilan  ajralib  tu rad ig an   ham d a  m a ’lum   chegaralarga  ega 
b o ‘lgan  hudu d larn i tushunam iz.
Landshaft qobig‘ini hosil qiluvchi  tabiiy unsurlar —  relyef,  iqlim, 
yer osti  va  yer  usti  suvlari,  tu p ro q ,  tirik  m avjudot  va  bosh q alarn in g  
har bin xususiy rivojlanish qonuniyatiga ega.  Lekin ularning rivojlanishi
1  L andshaft — n em ischa 
l a n d — y e r ,  s h a ft —   m a n z a r a ,
  k o ‘rinish  m a ’n o- 
sini  anglatadi.
A m a l i y   m a s h g fcu l o t